Asr-ı Saadet’ten günümüze, rivayet zincirinin en güvenilir halkaları olan büyük muhaddislerin hayatları ve eserleri… Kütüb-i Sitte’den Kütüb-i Tis’a’ya, sahabeden tâbiîne, ilim ve zühd ile yoğrulmuş kutlu bir miras... Meşhur hadis alimleri yazımızda...

Hadis, terim anlamıyla Hz. Peygamber’in (s.a.v.) sözü, fiili, ashâbının yaptığı ve onayladığı davranışlar (takrir) ile Peygamberimizin (s.a.v.) yaratılışı ve huyuyla ilgili her türlü bilgiyi ifade eder.

MEŞHUR HADİS ALİMLERİ

İslam’ın ilk dönemlerinde, sahabe ve tâbiîn devrinde yetişen alimler genellikle çok sayıda hadis bilen kimselerdi. Özellikle İslam ilim merkezlerinde yetişen tâbiîlerin hadis ilminde önemli şahsiyetler haline gelmesi doğaldır. Tâbiîlerin tamamını burada zikretmek mümkün olmasa da, en çok tanınan ve şöhret kazanan bazı hadis alimleri şu şekildedir:

En Çok Hadis Rivayet Eden Sahabiler

Hz. Peygamber’den (s.a.v.) sonra hadislerin aktarılması sürecinde, sahabeler önemli bir rol üstlenmişlerdir. En fazla hadis rivayet eden sahabeler arasında şu isimler öne çıkar:

1. Ebu Hureyre (r.a): 5374 hadis nakletmiştir.
2. Abdullah ibn Ömer (r.a): 2630 hadis rivayeti vardır.
3. Enes bin Malik (r.a): 2286 hadis rivayet etmiştir.
4. Aişe binti Ebu Bekir (r.a): 2210 hadis ile en önemli kadın hadis rivayetçilerindendir.
5. Abdullah ibn Abbas (r.a): 1660 hadis nakletmiştir.
6. Cabir bin Abdullah (r.a): 1540 hadis rivayetiyle dikkat çeker.
7. Ebu Said el-Hudri (r.a): 1170 hadis rivayet etmiştir.
8. Abdullah ibn Mes’ud (r.a): 848 hadis nakletmiştir.
9. Abdullah bin Amr bin As (r.a): 700 hadis rivayet eden sahabelerden biridir.

Tâbiîlerin Büyüklerinden Hadis Alimleri

Sahabe neslinden sonra gelen tâbiîler arasında da hadis alanında tanınan önemli isimler vardır. Bunlar, hem sahabeden rivayet almış hem de hadis ilminde derinleşmiş alimlerdir:

1. Saîd İbnu'l-Müseyyib

Medine’nin saygın hadis alimlerinden biri olan Saîd İbnu'l-Müseyyib (r.a.), “Fukahay-ı Seb'a” olarak bilinen yedi büyük fakihten biridir. Hazreti Ömer’in (r.a.) hilafeti döneminin ikinci yılında doğmuş, pek çok sahabiden hadis rivayet etmiştir. Ayrıca Ebu Hureyre’nin (r.a.) kızıyla evlenmiş olması nedeniyle, onun hadislerini en iyi bilenlerden kabul edilir. 712 yılında vefat etmiştir.

2. İbn Şihab ez-Zuhrî

Medine doğumlu olan ez-Zuhrî (r.a.), ömrünün büyük kısmını Şam’da geçirmiş, sahabenin son dönemine yetişmiş ve “Kibaru't-tâbiîn” olarak anılan tâbiîlerin büyüklerinden hadis rivayet etmiştir. 742 yılında Şam’da vefat etmiştir.

3. Urve İbnu'z-Zubeyr

Zubeyr İbnu'l-Avvam’ın (r.a.) oğlu ve Hazreti Peygamber’in (s.a.v.) ilk halifesi Ebû Bekr’in (r.a.) torunu olan Urve, annesi Esma binti Ebû Bekir (r.anha) ve teyzesinin Peygamberimizin eşi Hazreti Âişe (r.anha) olması sebebiyle büyük bir hadis rivayet imkânına sahipti. 712 yılında vefat etmiştir.

4. Nâfi Mevla İbni Ömer

Nâfi (r.a.), köle olarak yetişmesine rağmen hadis ilminde büyük bir şöhret kazanmıştır. Efendisi Abdullah ibn Ömer’den (r.a.) birçok hadisi rivayet etmiş ve güvenilirliğiyle tanınmıştır. İmam Malik’in en sahih rivayetlerinden biri onun rivayetidir. Ayrıca Emevî halifesi Ömer b. Abdilaziz tarafından Mısır’a sünnet öğretmek üzere gönderilmiştir. 735 yılında Medine’de vefat etmiştir.

5. İbrahim en-Neha’î

Kufe’nin tanınmış fakihlerinden biri ve meşhur bir tâbiî alimi olan İbrahim en-Neha’î (r.a.), bazı sahabilerle görüşmesine rağmen onlardan hadis rivayet etmemiştir. Hadisleri, tâbiîlerin büyüklerinden ve çağdaşlarından almıştır. 715 yılında vefat etmiştir.

Kütüb-i Sitte Alimleri (Altı Büyük Hadisçi)

İslam dünyasında hadis ilminde en güvenilir ve en önemli altı eser Kütüb-i Sitte olarak anılır. Bu altı eserin müellifleri, hadis ilminin en büyük alimleri olarak kabul edilir ve eserleri, hadislerin doğruluğu ve güvenilirliği açısından evrensel bir otoriteye sahiptir.

1. İmam Buhârî (194/810 - 256/870)

Tam adı Muhammed b. İsmail el-Buhârî’dir. Buhara’da doğmuş ve genç yaşlardan itibaren hadis öğrenmeye başlamıştır. On altı yaşında önemli hadis kitaplarını ezberlemiş, Mekke, Medine, Bağdat gibi İslam dünyasının önemli merkezlerine seyahat ederek hadis toplamıştır.

El-Câmiu’s-Sahîh adlı eseri, içinde yaklaşık 7.000 hadis bulunan ve yalnızca sahih (güvenilir) hadislerin yer aldığı en meşhur hadis kitabıdır. Buhârî, bu kitabıyla hadis ilminde ilk “sahih” hadis kitabını yazan alim olarak kabul edilir.

2. İmam Müslim (204/819 - 261/875)

Tam adı Müslim İbnu’l-Haccâc el-Kuşeyrî en-Neysâbûrî’dir. Nişabur’da doğmuş, Buhârî’nin öğrencisi ve hayranı olmuştur. On dört yaşından itibaren hadis toplamaya başlamıştır.

El-Câmiu’s-Sahîh adlı eseri, Buhârî’nin eserinden sonra en çok güvenilen ikinci sahih hadis kitabı olarak kabul edilir. Hadisleri ilgili konulara göre düzenlemiş ve mükerrer hadisleri mümkün olduğunca azaltmıştır.

3. Ebû Dâvûd (202/817 - 275/888)

Tam adı Süleyman İbnu’l-Eş’as es-Sicistânî’dir. Küçük yaşlardan itibaren hadisle ilgilenmiş, Horasan, Irak, Suriye, Mısır ve Hicaz’ı dolaşarak hadis toplamıştır.

Eseri Sünen adlı kitabında 4.800 hadis yer alır. Ebû Dâvûd, hadisleri sahih, zayıf ve sahih olma ihtimali olanlar olarak sınıflandırmıştır. Fıkhî konulara özel önem vermiştir. Ahmed b. Hanbel’in hocasıdır.

4. Tirmizî (209/824 - 279/892)

Tam adı Muhammed b. İsa et-Tirmizî’dir. Tirmiz’de doğmuş ve genç yaşta hadis toplamaya başlamıştır. Buhârî, Müslim ve Ebû Dâvûd gibi büyük alimlerden ders almıştır.

Eseri Sünen ya da “Câmi” adlı kitabında hadisleri sahih, hasen ve zayıf olarak üç sınıfa ayırmış, her hadisin durumunu açıklamıştır. Bu özelliğiyle hadislerin doğruluğunu değerlendirmede rehber olmuştur.

5. Nesâî (215/830 - 303/911)

Tam adı Ahmed b. Şu’ayb en-Nesâî’dir. Horasan’da doğmuş, genç yaşta hadis öğrenmeye başlamış ve Horasan, Hicaz, Suriye, Mısır’ı dolaşarak hadis toplamıştır.

Sünen adlı eseri hadis ilminde önemli bir yere sahiptir. Râvîlerin güvenilirliği konusunda titiz davranmış, özellikle cerh ve ta’dîl (râvîlerin güvenilirlik derecelerini belirleme) alanında önde gelen alimlerden biri olmuştur.

6. İbn Mâce (209/824 - 273/886)

Tam adı Muhammed b. Yezid b. Abdillah b. Mâce el-Kazvînî’dir. Rey, Basra, Küfe, Bağdat, Şam, Mısır ve Hicaz’a seyahat ederek hadis toplamıştır.

Sünen adlı eseri, fıkıh babları açısından geniş kabul görmüş ve hadisçiler arasında saygınlığı yüksektir. Hafıza ve güvenilirliği konusunda övgü almıştır.

Kütüb-i Tis'a Hadis Âlimleri (Dokuz Büyük Hadis Âlimi)

İslam hadis literatüründe en temel kaynakları teşkil eden dokuz hadis kitabı ve bu kitapların müellifleri “Kütüb-i Tis'a” (Dokuz Kitap) başlığı altında anılmıştır. Bu eserler, hem hadis ilmi hem de fıkıh açısından büyük kıymet taşır.

Kütüb-i Tis‘a şunlardır:

1. Sahîh-i Buhârî
2. Sahîh-i Müslim
3. Sünen-i Ebû Dâvûd
4. Sünen-i Tirmizî
5. Sünen-i Nesâî
6. Sünen-i İbn Mâce
7. Sünen-i Dârimî
8. Muvattâ (İmam Mâlik)
9. Müsned (Ahmed bin Hanbel)

İlk altı eser “Kütüb-i Sitte” olarak bilinir. Aşağıda, bu listeye dahil edilen diğer üç büyük muhaddisin hayatına kısaca yer verilmiştir:

1. İmam Mâlik b. Enes – Muvattâ

Hadis ve fıkıh âlimi, Mâlikî mezhebinin kurucusudur. 93 (712) yılında Medine’de doğmuş, burada yetişmiştir. Döneminin önemli tâbiîn âlimlerinden hadis ve fıkıh ilmi tahsil etmiştir. Mescid-i Nebevî’de uzun yıllar ders vermiştir. Medine fıkhının en güçlü temsilcisi olarak tanınan İmam Mâlik, 179 (795) yılında vefat etmiştir. En meşhur eseri "Muvattâ", hem hadis hem de fıkıh konularını ihtiva eder.

2. İmam Ahmed b. Hanbel – Müsned

Hanbelî mezhebinin kurucusudur. 164/780 yılında Bağdat’ta doğmuş, 241/855’te vefat etmiştir. Üç yüz bin civarında hadis ezberlediği rivayet edilir. İmam Şafiî’nin öğrencisidir. Meşhur eseri "Müsned", yaklaşık otuz bin hadis içerir. Rivayet sahasında çok titizdir. Hadis toplamak için uzun seyahatler yapmıştır. Hem rivayet hem de istinbat (hüküm çıkarma) yönü güçlüdür.

3. İmam Dârimî – Sünen

Abdullah b. Abdurrahman ed-Dârimî, 798’de Semerkand’da doğmuş, 869’da vefat etmiştir. Büyük muhaddislerden biridir. "Sünen" adlı eseri, Kütüb-i Tis’a içinde yer alır. Aynı zamanda "Müsned-i Dârimî" adlı hadis koleksiyonunun müellifidir. Tefsir ve fıkıh alanlarında da derin bir ilme sahipti.

Diğer Önemli Hadis Âlimleri

1. İmam Taberânî (Mu‘cemler)

873 yılında Şam’ın Taberiyye kasabasında doğdu. Hadis sahasında “Mu‘cemü’l-Kebîr, Mu‘cemü’l-Evsat ve Mu‘cemü’s-Sağîr” adlı önemli eserleri kaleme aldı. 970 yılında İsfehan’da vefat etti.

2. İmam Nevevî (Riyâzü’s-Sâlihîn)

1233 yılında Şam’ın Nevâ kasabasında doğdu. Şafiî mezhebine mensup büyük hadis âlimlerindendir. “Riyâzü’s-Sâlihîn” ve “Şerhu Sahîh-i Müslim” gibi eserleriyle tanınır. 1277’de vefat etti.

4. İmam Beyhakî (Sünenü’l-Kübrâ)

994 yılında Nişabur yakınlarında doğdu. “Sünenü’l-Kübrâ” adlı on ciltlik hadis külliyatı başta olmak üzere çok sayıda kıymetli eser kaleme aldı. 1066’da vefat etti.

5. Celâleddîn Süyûtî

1445 yılında Mısır’ın Esyût şehrinde doğdu. İki yüz bin hadis ezberlediği rivayet edilir. Tefsir, hadis, fıkıh gibi birçok ilimde söz sahibidir. 600’e yakın eser yazdığı bilinmektedir. 1505’te Kahire’de vefat etti.

Gerek Kütüb-i Tis’a’nın müellifleri, gerekse diğer büyük muhaddisler, asırlardır hadis ilminin temel taşı olmuş, rivayet ve dirayet yöntemleriyle İslam ilim dünyasına ışık tutmuşlardır.

İslam ve İhsan