Çocuk ortopedisinde sıkça rastlanılan hastalıklar ve tedavi yöntemleri nelerdir? Dikkat edilmesi gereken konular nelerdir?

Çocuklar küçük erişkinler değillerdir. Bebekler de minik çocuklar değillerdir. Her dönemin kendine has fizyolojik özellikleri vardır ve ancak bunların bilinmesi ile patolojik denilen anormal durumlar normalden ayırt edilebilir.

Bebeklik çağında ve sonrasında sık görülen ortopedik rahatsızlıklar yürüme öncesi ve yürüme sonrası dönem olarak da ikiye ayrılabilir. Burada daha çok bebeklik çağında karşılaşılan sorunlar üzerinde durulacaktır.

BEBEKTE BEKLENMEDİK DURUMLAR

Bebeği olacağını öğrendikten sonra düşünmeye başlar insan. Kız mı olacak erkek mi? Göz rengi ne olacak? Ellerini, ayaklarını hayal etmeye başlar. Yenidoğan bir bebekte çocuk ortopedisini ilgilendiren ne tip sorunlar olabilir? Hiçbir sorun olmaması herkesin dileğidir. Ancak ne yazık ki hayatta beklenmedik durumlar olabilmektedir.

Doğum sonrası karşılaşılan en sık  problemlerden birisi, yaklaşık yüz doğumda bir görülen ‘metatarsus adduktus’ rahatsızlığıdır. Ayağın ön kısmının içe dönüklüğü şeklinde özetlenebilecek bu rahatsızlıkta ayağın şekli fasulyeye benzetilir.

Esnek olanların yüzde 90 oranında kendiliğinden düzelme potansiyeli mevcuttur. Ancak yine de aile tarafından aksi yöne germe egzersizleri yapılabilir. Düzelmeyi hızlandırmak için bazı durumlarda alçılama yöntemi bir tercih olabilmektedir.

ÇOCUĞUN AYAĞINDAKİ ESNEKLİK

Nadiren 3 yaşından daha büyük ve önceki tedavilere cevap vermeyen çocuklarda cerrahi gündeme gelebilir. ‘Metatarsus adduktus’ rahatsızlığında ayak gaza basma yönünün tersi yönünde ittirildiğinde normal bir şekilde esnekliğe ve harekete sahiptir.

Yazının ileriki kısımlarında belirtilecek olan ‘pes ekinovarus’ta ise özellikle Aşil tendonu kısalığına bağlı oluşan ekin deformitesi nedeniyle bu mümkün değildir. Yenidoğanda kalça, diz ve dirsek eklemlerinde hafif büküklükler olması fizyolojiktir, yani normaldir. Bunların olmaması bir problem olduğunu düşündürebilir. Büküklükler, yani fleksiyon kontraktürleri, yaşla birlikte düzelirler.

Yapılan bir çalışmaya göre doğumda ortalama 20 derece olan diz büküklüğü, 3 aylık iken yaklaşık 10 dereceye inmekte, ortalama 6 aylık iken ise 3 dereceye kadar gerilemektedir. Hatta özellikle kalçanın bu bükük pozisyonu bebeklerdeki kalça ekleminin normal gelişimi için gerekli bir pozisyondur. Geçmişte yaygın olarak kullanılan, ancak günümüzde terk edilen, yanlış bir uygulama örneği olan kundaklamada bebeğin kalçası ve dizleri düzleştirilmeye, bacakları birbirine bitiştirilmeye çalışılmakta, bu da gelişimsel kalça displazisinin oluşumuna zemin hazırlamakta ve riski artırmaktadır.

TÜM BEBEKLER KALÇA ULTRASONU İLE TARANMALI

Türkiye’de ‘gelişimsel kalça displazisi’ (halk arasında bilinen ismiyle doğuştan kalça çıkığı) ortalama binde altı oranında görülmektedir. Gelişimsel kalça displazisini erken dönemde tespit etmek amacıyla özellikle risk faktörü olan tüm bebeklerin kalça ultrasonu adı verilen radyasyon içermeyen bir yöntemle taranması gereklidir. Bu tetkiki ilgili eğitimi almış olan ortopedistler ve radyologlar yapmaktadırlar.

Risk faktörleri arasında sayılabilecek olanlar bebeğin anne karnında ters durması (makat gelişi), bebeğin boynunda doğumsal kas kaynaklı boyun eğriliği (konjenital musküler tortikollis) olması, ailede birisinde kalça çıkığı olması, bebeğin ilk bebek olması ve cinsiyetinin kız olmasıdır.

Çocuk ortopedisti tarafından yapılacak bebeğin kalça muayenesine ilave olarak kalça ultrasonu neticesinde de gelişimsel kalça displazisi yönünde bulguların varlığı halinde vakit geçirmeden tedaviye başlanması gereklidir.

BEBKLERDEKİ “ÇARPIK AYAK” RAHATSIZLIĞI

Tedavide Pavlik bandajı adı verilen, bebeğin bacaklarına ve gövdesine takılan, belirli pozisyonlarda bebeğin hareketine izin veren esnek bir cihaz kullanılır. Bu bandajın özelliği ve yol açabileceği olumsuz sonuçlar itibariyle bandaj muhakkak ortopedist hekim tarafından uygulanmalı ve aile iyi derecede bilgilendirilip yakın bir şekilde takip edilmelidir.

Bebeklik çağında sık görülen rahatsızlıklardan bir diğeri çarpık ayak olarak da bilinen ‘pes ekinovarus’tur. Ayağın ve bacağın şekli golf sopasına benzetildiği için hastalığa İngilizce’de ‘clubfoot’ denilmektedir. Anne karnında nedeni tam olarak bilinmeyen bir şekilde ortaya çıkan,ayaktaki bu içe dönüklük doğum öncesi yapılan ultrasonlarda fark edilebilir. Ayaktaki bu rahatsızlık ‘metatarsus adduktus’a benzer gibi görünse de ondan çok daha sert olmasının yanı sıra problem ayağın sadece ön kısmında değil, ayağın tümündedir.

‘Pes ekinovarus’un tedavisinde Ponseti yöntemi tüm dünyada standart haline gelmiştir. Doğum sonrası ilk 10 gün ila 2 hafta civarında başlanacak tedavide,Ponseti yöntemine uygun manipulasyon ve alçılama teknikleri kullanılarak başarılı bir sonuç almak mümkündür.

BEBEKLERDE “BOYUN EĞRİLİĞİ” HASTALIĞI

Bebeklerde sık görülen durumlardan birisi de doğumsal kas kaynaklı boyun eğriliğidir (konjenital musküler tortikollis). Bu,göğüs kafesinin üst orta kesiminden kulak arkasına doğru giden,boyundaki M. sternocleidomastoideus kasının,nedeni bilinmeyen bir şekilde kısalması sonucu ortaya çıkar. Bebeğin makat gelişi ve zor doğum olması risk faktörleri arasındadır.

Eşlik eden durumlar arasında ‘gelişimsel kalça displazisi’ ve ‘metatarsus adduktus’ sayılabilir. Böyle bir durum olduğundan şüphelenildiğinde hekime başvurulmalı, uygun germe egzersizleri ve masaj uygulamaları ile vakit geçirilmeden tedavisine başlanmalıdır. Bu rahatsızlık genellikle kendiliğinden düzelme eğilimi gösterir.

Bebeklik çağını ilgilendirip daha az sıklıkla görülen diğer bazı hastalıklara burada yer verilmemiştir. Bebeğin aile hekimi tarafından muayenesini takiben gerekli görülmesi halinde ortopedi ve travmatoloji uzmanına yönlendirilmesi gerekebilmektedir.

Kaynak: Doç. Dr. Salih Marangoz; Ortopedi ve Travmatoloji Uzmanı, Koç Üniversitesi, Tıp Fakültesi, İstanbul

İslam ve İhsan