Veysel Karani Hazretleri kimdir? Veysel Karani Hazretleri nasıl müslüman oldu? Veysel Karani Hazretleri Peygamber Efendimizi (s.a.v) görebildi mi? Veysel Karani Hazretleri'nin türbesi nerede? Veysel Karani Hazretleri hakkında bilinmesi gerekenler...

Anadolu halk kültüründe Veysel Karanî diye anılan Üveys el-Karanî, Yemen’deki Murâd kabilesinin Karan aşiretine mensuptur. Cevherî eṣ-Ṣıḥâḥ’ta (“ḳrn” md.) onu Necidliler’in mîkāt yeri Karan’a nisbet ederse de bu hem anılan yerin doğru adının Karn olması hem de Karanî nisbesinin yerle değil kabileyle ilişkisi bakımından hatalı bulunmuştur (M. Abdürraûf el-Münâvî).

• Veysel Karani Hazretleri ve Hz. Ömer (r.a)
  

Hayatına dair en eski kaynaklar Ahmed b. Hanbel’in el-Müsned’i ile İbn Sa‘d’ın eṭ-Ṭabaḳātü’l-kübrâ’sıdır. Bazı hadis kitaplarındaki rivayetlere göre Hz. Ömer, halifeliği döneminde Yemen’den gelen bir grup insana aralarında Üveys el-Karanî’nin bulunup bulunmadığını sormuş, bunun üzerine Üveys ortaya çıkıp kendini tanıtmış, Ömer de Resûl-i Ekrem’in kendisine ileride Üveys’in Medine’ye geleceğini haber verdiğini ve onu gördüğü takdirde dua istemesini tavsiye ettiğini söylemiş, Üveys de ona dua etmiştir. Bu sırada Hz. Ömer, Üveys’in Kûfe’ye gitmekte olduğunu öğrenince Kûfe valisine onun hakkında bir mektup yazmayı teklif etmiş, ancak Üveys kalabalıktan uzak sade bir hayat yaşamayı tercih ettiğini belirtmiştir.

Ertesi yıl Kûfe’den hacca gelen bir kişiye Üveys’in durumunu soran Hz. Ömer onun yoksulluk içinde yaşadığını öğrenince ona Üveys hakkında Hz. Peygamber’den duyduklarını anlatmış, hacdan dönen Kûfeli de Üveys’in yanına gidip ondan dua istemiştir. Bu olay üzerine halkın dua istemek için yanına gelip kendisine iltifat etmesinden endişe duyan Veysel Karanî’nin o bölgeyi terkettiği kaydedilir.

• Veysel Karani Hazretleri Nasıl Müslüman Oldu?

Veysel’in Yemen’de iken nasıl müslüman olduğu, Kûfe’deki hayatı, vefatı ve şahsiyetine dair hadis kitaplarında ve erken dönem kaynaklarında yeterli bilgi yoktur. Daha sonraki eserlerde, özellikle Ferîdüddin Attâr’ın VII. (XIII.) yüzyılın başlarında kaleme aldığı Teẕkiretü’l-evliyâʾda ve hakkında yazılan müstakil menâkıbnâmelerde geniş bilgi bulunmaktadır. Doğruluğu tartışmalı olmakla birlikte bu bilgiler, Veysel Karanî’nin hayatına dair eksiklikleri tamamlayıp halk tarafından nasıl algılandığını ortaya koyması bakımından önemlidir. Bu rivayetlere göre Veysel Karanî Yemen’de deve çobanlığı yaparak, hurma çekirdekleri toplayıp satarak geçimini sağlayan bir zâhiddi. Muhtemelen İslâm’ı anlatmak üzere Yemen’e giden müslümanlar vasıtasıyla İslâmiyet’i kabul etmiştir.

Medine’ye gidip Hz. Peygamber’i ziyaret etme arzusuna rağmen yaşlı annesini bırakamamış, fakat daha sonra annesinden kısa süreliğine izin alıp Medine’ye gelmiş, ancak Resûl-i Ekrem’i o gün evde bulamadığından görüşememiş ve aynı gün Yemen’e dönmek zorunda kalmıştır. Uhud Gazvesi’nde Resûlullah’ın bir dişinin kırıldığını haber alınca onun da bir dişini veya bütün dişlerini kırdığı rivayet edilir.

• Peygamber Efendimizin Hırkası Üveys el-Karani Hazretlerine Nasıl Ulaştı?

Muhtemelen annesinin vefatının ardından Kûfe’ye giden Veysel, Hz. Ömer’le görüşüp oradan Kûfe’ye geçmiştir. Bazı kaynaklara göre Hz. Peygamber vefatından kısa bir süre önce hırkasını çıkarıp Hz. Ömer’e ve Hz. Ali’ye vermiş, bunu Üveys el-Karanî’ye vermelerini söylemiş, onlar da Veysel’in Kûfe’ye yerleşmesinden sonra hırkayı ona götürmüştür.

• Veysel Karani Hazretleri'nin Türbesi Nerede?

Kûfe’de münzevi bir hayat yaşayan Veysel’in 37 (657) yılında vuku bulan Sıffîn Savaşı’na Hz. Ali’nin saflarında katıldığı ve bu savaşta şehid olduğu kabul edilir. Bazı kaynaklarda Azerbaycan’a yapılan bir sefer esnasında veya Deylem savaşında öldüğü belirtilir. Veysel’in gömüldüğü yer de belli değildir. Yemen’in Zebîd, İran’ın Kazvin ve Kirmanşah, Özbekistan’ın Hîve, Suriye’nin Şam ve Rakka şehirleriyle Anadolu’nun çeşitli bölgelerinde ona nisbet edilen makam-mezarlar vardır. Anadolu’daki en meşhur makamları Manisa, Mardin, Kurtalan, Bursa Gemlik yolundaki Atıcılar, Diyarbakır’ın Lice ilçesi ve Siirt’in Baykan ilçesi yakınındadır. Veysel’in Sıffîn Savaşı’nda öldüğü yolundaki rivayetlerin genel kabul gördüğü, bu savaşın da Suriye’nin Rakka şehri yakınlarında vuku bulduğu dikkate alınırsa asıl kabrinin bu şehirde olması ihtimali güç kazanır.

• Veysel Karani Hazretleri Peygamber Efendimizi görebildi mi?

Zâhidâne hayatı dolayısıyla Veysel Karanî tasavvuf ehli tarafından örnek bir şahsiyet kabul edilmiş, Hz. Peygamber’i zâhiren görmemekle birlikte mânen kendisinden feyiz aldığı ileri sürülmüştür. Bu sebeple ileriki asırlarda Resûl-i Ekrem’i, Veysel Karanî’yi veya herhangi bir şeyhi görmeden rüya gibi mânevî bir yolla onlardan eğitim alan kişilere Üveysî denmiş, bu şekilde eğitim almaya Üveysîlik adı verilmiştir Ayrıca Resûlullah’a nisbet edilen, “Rahmânın nefesini Yemen’den alıyorum” sözüyle (Buhârî, IV, 71; Taberânî, II, 150; krş. Ali el-Kārî, s. 137; Aclûnî, I, 260) Veysel Karanî’nin kastedildiği söylenmiştir. Hz. Peygamber’in ona bıraktığı rivayet edilen hırkanın sonraki nesillere intikal ederek günümüze ulaştığı kabul edilir. Bu hırka, İstanbul’un Fatih ilçesindeki Hırka-i Şerif Camii’nde ramazan aylarında ziyaret edilmektedir. Veysel Karanî’nin Uhud Gazvesi’nde Resûl-i Ekrem’in dişinin kırılması üzerine kendi dişini kırdığı şeklindeki rivayete istinaden, Pakistan’ın Lahor şehrindeki Bâdşâhî Camii’nin avlusunda bulunan Teberrükât-ı Mukaddese Bölümü’nde ona izâfe edilen kırık iki diş sergilenmektedir.

VEYSEL KARÂNİ HAZRETLERİNDEN 7 MADDE

Hak dostu Veysel Karânî Hazretleri; bu imtihan âleminde Cenâb-ı Hakk’ın rızâsının nasıl bir zıtlığa rabtedilmiş olduğunu, yedi maddede şöyle ifade ediyor.

• 1- Yükseklik Aradım, Tevâzûda Buldum

Âyet-i kerîmede buyrulur: “Rahmân’ın (has) kulları onlardır ki, yeryüzünde tevâzû ile yürürler…” (el-Furkân, 63)

İdrîs -aleyhisselâm- bir nasîhatinde der ki:

“Akıllı kimsenin mertebesi yükseldikçe tevâzû hâli artar.”

Ârif bir şâir de bu hakîkati şöyle nazma döker:

Mazhar-ı feyz olamaz düşmeyicek hâke nebât

Mütevâzî olanı rahmet-i Rahman büyütür.

“Tohum toprağa düşmedikçe filizlenip büyüyemez. Allâh’ın rahmeti de, kibirlileri değil, ancak mütevâzı olanları büyütüp yüceltir.”

Hazret-i Mevlânâ’nın şu beyânı da, böbürlenenlerin ve benlik iddiâsına kalkışanların, kazâ kılıcını kendi aleyhlerine tahrik ettiklerinin açık bir ifâdesidir:

“Kılıç, boynu olan kişinin boynunu keser. Gölge ise yerlere serilmiştir. Boynu ve bedeni olmadığı için onun yaralanması ve kesilmesi yoktur.”

Gurur, kibir ve ucub, ekseriyetle istîdatlı ve varlıklı insanlarda meydana gelir. Hâlbuki insana lutfedilen bütün nîmetler, iki uçlu bir bıçak gibidir. Yani hayra da, şerre de kullanılabilir. Bu itibarla maddî-mânevî istîdat ve zenginliklerin asıl ihtişâmı, cimrilik ve israftan uzak durup tevâzû ve cömertlikle imkânlarını muhtaçlara sarf edebilmektir. Mü’min dâimâ; “Kendime ne kadar, başkalarına ne kadar Allah rızâsı için sarf hâlindeyim?..” tefekkürü içinde olmalıdır.

• 2- Beylik Aradım, Hayırseverlikte Buldum

Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- buyurur: “Bir kavmin efendisi, onlara hizmet edendir.” (Deylemî, II, 324)

İnsanların efendisi olmak, hayırseverlik ve hizmetle mümkündür. Bilindiği üzere insan, ihsâna mağluptur. İyilik yapmak, nice katı kalpleri yumuşatır. İnsan, iyiliğini gördüğü kimseye kalben râm olur, onu baş tâcı eder.

Ağniyâ-i şâkirîn, yani şükür ehli zenginlerden olan Hazret-i Osman -radıyallâhu anh-’ın şu ifâdeleri ne kadar güzeldir:

“Zenginliğin saltanatı, şükürdür. Şükür ise bol bol infâk etmektir.”

Âyet-i kerîmede de infâkın ölçüsü şöyle beyân edilir:

“...(Rasûlüm!) Sana (hayır-hasenat yolunda) neyi infâk edeceklerini sorarlar. De ki: İhtiyaç fazlasını (verin)!..” (el-Bakara, 219)

• 3- Mürüvvet Aradım, Doğrulukta Buldum

Âyet-i kerîmelerde buyrulur:

“Em­ro­lun­du­ğun gi­bi dos­doğ­ru ol!” (Hûd, 112)

“…Bu (kıyâmet), sâdıklara sadâkatlerinin fayda vereceği gündür…” (el-Mâide, 119)

Gerçek mürüvvet ve yiğitlik, özü-sözü doğru olmaktır. Doğruluk ve dürüstlük, bâzen insanı zor duruma düşürerek bedel ödetebilir. Fakat âhiret gerçeğinden haberdar olanlar, her türlü bedeli ödemek pahasına istikâmetlerini eğriltmezler. Bu fânî dünyada insan, yalan sayesinde pek çok sıkıntıdan kurtulduğunu zannedebilir. Fakat unutmamak gerekir ki, bunların hepsi, âhirette sahibinin elinde patlayacak bombalar mesâbesindedir.

Şerefli bir ömür; sırât-ı müstakîm üzere bulunmak, yani doğru yaşamak, doğru konuşmak ve arkasından gelenlere en büyük mîras olarak temiz bir vicdan ile lekesiz bir hayat bırakabilmektir…

• 4- Şan Aradım, Hiçlikte Buldum

Peygamber Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem-; «Yâ Rabbi, Sen’i lâyıkıyla tanıyamadım, Sana lâyıkıyla kulluk yapamadım.» diyerek acziyet ve hiçlik hâli içerisinde Rabbine ilticâ ve istiğfarda bulunmuştur. Allâh’ın en sevgili kulu olarak Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz’in Rabbine karşı bu hiçlik hâli, biz ümmet-i Muhammed’in de en mühim şiarlarından biri olmalıdır. Zira Cenâb-ı Hakk’a güzel bir kulluk, O’nun azametini ve bizlere lutfettiği sayısız nimetleri tefekkür ederek ibâdetlerimizi ve şükrümüzü hiçbir zaman tam ve yeterli görmemeyi gerektirir…

Velhâsıl duâlarımız gibi ibadetlerimizin de kabûle muhtaç olduğunu unutmadan, dâimâ Cenâb-ı Hakk’a duâ ve ilticâ hâlinde yaşamamız îcâb eder.

• 5- Nisbet Ve Şöhret Aradım, Takvâda Buldum

Âyet-i kerîmelerde buyrulur:

“…Takvâ sâhibi olun, Allah size öğretir…” (el-Bakara, 282)

“...Sizin en değerliniz, Allah’tan en çok korkanınız (takvâca en üstün olanınız)’dır...” (el-Hucurât, 13)

Şüphesiz ki, insanlık içinde en şerefli neseb, Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz’in Ehl-i Beyt’i ve onların soyundan gelen “Seyyid” ve “Şerîf”lerdir. Fakat, takvâ, öyle bir şeref menbaıdır ki, sahibini en şerefli nesebin bir ferdi kılar. Yani mânen Ehl-i Beyt’in bir mensûbu hâline getirir.

Kaynak: İslam Ansiklopedisi - Osman Nuri Topbaş, Bir Nasihat, Binbir İbret, Erkam Yayınları (Veysel Karani 7 Madde)

İslam ve İhsan