Torpille işe girenin aldığı maaş helal midir? Bununla ilgili bir ayet var mı? Dr. Öğr. Üyesi Ahmet Hamdi Yıldırım cevaplıyor.

Torpil dediğimiz şeyin ne olduğuna dikkatlice bakmak gerekir. Eğer torpili haksız bir eylem olarak görüyorsak – ki Kur’an’daki kavramsal karşılığı "zulüm"dür – o zaman bir kimsenin hakkı olmayan bir şeyi alması veya hak etmediği bir yerde çalışması da zulüm sayılır. Kur’an-ı Kerim’de zulüm, birçok ayet-i kerimede açıkça reddedilmiştir. En net ifadelerden biri “Zulmedenlere meyletmeyiniz” ayetidir. (Hûd Suresi 113. Ayet) Yani sadece zulmetmek değil, ona yaklaşmak bile yasaktır. Allah zalimleri sevmez, zulme razı olmaz. Bu hakikat, Kur’an’da pek çok kez vurgulanır.

Bu noktada torpil konusundaki asıl meseleye gelelim. Diyelim ki bir işe alım ilanı yayımlandı ve iş için gerekli kriterler açıkça belirtildi. Eğer bu şartları taşımayan bir kimse, sadece hatır ya da gönül ilişkisiyle, yani liyakate dayanmadan işe alınırsa burada açık bir haksızlık, yani zulüm söz konusudur. Böyle bir durum, Allah katında da hoş karşılanmaz.

Ancak işin bir başka boyutu da vardır. Yine bir işe alım süreci olsun ve iki kişi başvursun. Bu iki kişi de belirtilen tüm şartları taşıyor olsun. Böyle bir durumda birinin önceki iş yerinden olumlu referans alması, onu tercih sebebi yapabilir. Çünkü insanlar tanıdığı, güven duyduğu, tavsiye edilen kişilerle çalışmayı daha rahat bulabilir. Bu tür referanslar, torpil olarak değerlendirilmemelidir. Zaten önemli görevlerde referans mektupları yaygın olarak istenir; bu, kişinin önceki performansını ve iş yapma yetkinliğini ortaya koyan bir uygulamadır.

Ne yazık ki toplum olarak adalet sistemini sağlamakta zorlandığımız için, bazen matematiksel ve ölçülebilir kriterlerle adaleti sağlamaya çalışıyoruz. Örneğin bir yere öğretmen alınacaksa, sadece akademik sınav puanlarına (matematik, fizik, biyoloji vb.) bakılıyor. Oysa kişi bu alanlarda çok başarılı olabilir ama öğretmenlik nosyonu taşımıyor olabilir; iki kelimeyi bir araya getiremeyen, ahlaki sorunları olan birini sırf yüksek puan aldı diye öğretmen olarak atamak, ciddi sorunlara yol açabilir.

Bugün karşılaştığımız en büyük problemlerden biri budur. İnsanlar birbirine güvenmediği için tamamen test usulüne dayalı bir sistem oluşmuş durumda. Oysa bir kişi sadece sınavda şansı yaver gidip yüksek puan alarak değil, aynı zamanda ahlaki, sosyal ve mesleki yetkinlikleriyle de değerlendirilmelidir. Özellikle öğretmenlik gibi hassas mesleklerde, sadece akademik başarıya odaklanmak yerine, öğrenciler üzerinde olumlu etki bırakabilecek, milli ve manevi değerlere sahip bireylerin tercih edilmesi daha doğru olur.

Maalesef bugün birçok meslek dalında da benzer sorunlar yaşanıyor. Genel sınavlarla, bazen alakasız bilgilerle kişilerin seçildiği bir sistem var. Örneğin, İngiliz müstemlekecileri Hindistan’da görevlendirme yaparken, algoritma cetvelini ezberlemeyi şart koşmuşlar. Bu tür uygulamalar kişilerin sosyal becerilerini köreltebilir.

Sonuç olarak, sadece test ve puan sistemine dayalı seçimler yerine; adalete, tecrübeye ve liyakate dayalı bir değerlendirme sistemi oluşturulmalıdır. Ayrıca kamu sektöründe çalışanlar, özel sektörde olduğu gibi performansla değerlendirilmelidir. Çünkü bugün kamuya bir kez giren kişi, emekli olana kadar orada kalabiliyor; verimli çalışsa da çalışmasa da fark etmiyor. Bu da sistemde ciddi aksaklıklara yol açıyor. Bu nedenle, kamu görevlilerinin de düzenli olarak performansa göre değerlendirildiği, verimliliğin esas alındığı bir yapının kurulması şarttır.

İslam ve İhsan