Kur’an-ı Kerim’in Nüzulü ve Kaydedilmesi

Kur’an-ı Kerim nerede ve ne zaman indirildi? Kur’an-ı Kerim’in nüzulü ve kaydedilmesi...

Kur’ân-ı Kerîm en son indirilen ilâhî kitaptır. Allah Teâlâ onu toplu olarak değil, pek çok hikmete binaen kısım kısım indirdi. Bu durum insanlara pek çok faydalar ve pek büyük kolaylıklar sağladı.

KUR’AN-I KERİM NEREDE VE NE ZAMAN İNDİRİLDİ?

İlk vahiy, 610 yılında Mekke yakınlarında Nur Dağı’ndaki Hira mağarası’nda geldi. Vahyin başlangıcında Hz. Muhammed (s.a.v.) 40 yaşında idi. Hz. Peygamber, evliliğinden 15 yıl gibi bir zaman sonra, içine düşen yalnızlık ve kendini dinleme duygusuna bir cevap olmak üzere azığını alarak bu mağaraya gider, günlerce inzivaya çekilirdi. İlk vahiy, işte böyle bir zamanda geldi.

Kur’an’ın nüzulü Hz. Muhammed’in (s.a.v.) peygamberlik görevini alışından ölümüne kadarki zaman içinde, 22 yıl 2 ay 22 günde tamamlandı. Bunun ilk 13 yıllık süresi Mekke’de, diğer kısmı Medine’de geçti. Bu, Hz. Muhammed’in (s.a.v.) vahiy alış süresi demektir. Tabii, vahyin geliş yoğunluğu zaman ve mekâna göre hep değişik oldu.

KUR’AN-I KERİM’İN YAZILMASI

Resûl-i Ekrem Efendimiz, vahiy nâzil oldukça âyetleri unutmamak arzûsuyla acele ederek Cibrîl-i Emîn ile beraber okumak isterdi. Bu hâl üzerine şu âyetler nâzil oldu:

“Sana vahyedilmesi tamamlanmadan önce Kur’ân’ı okumakta acele etme! «Rabbim! İlmimi arttır» de!” (Tâhâ, 114)

“(Resûlüm!) vahyi çarçabuk almak için dilini kımıldatma! Şüphesiz onu toplamak (senin kalbine yerleştirmek) ve onu okutmak bize aittir. O hâlde, biz onu okuduğumuz zaman sen onun okunuşunu takip et!” (Kıyâme, 16-18)

Artık bundan sonra Cibrîl-i Emîn geldikçe Resûl-i Ekrem susar; Cibril, vahy-i îlâhî’yi tamâmen tebliğ edip bitirince Hz. Peygamber gelen âyetleri tam olarak ezberlemiş bulunur ve öylece tilâvet buyururdu.

Peygamber Efendimiz’in pek çok vahiy kâtibi vardı. Bunların sayısı 65’e kadar çıkıyordu. Kur’ân-ı Kerîm’den bir kısım geldiğinde Peygamber Efendimiz, kâtiplerden müsait olanları çağırır ve vahyi yazdırırdı.[1] Onlar da, inen âyetleri o zamanın yazı malzemelerine yazarlardı. Yazma işlemi bittikten sonra Resûlullah, kâtiplere yazdıklarını okutturur ve eksikleri varsa düzelttirirdi. Daha sonra kâtip çıkar vahyi insanlara arzederdi.[2] Akabinde Resûlullah de inen âyetleri önce erkek sonra da kadın sahâbîlere okurdu.[3] Müslümanlar da gelen vahyi ezberler, bir kısmı da yazarak yanında muhafaza ederdi.

Kısım kısım inen âyet ve sûrelerin Kur’ân’ın neresine yerleştirileceği Cenâb-ı Hak tarafından bildiriliyor, Cebrail (a.s.) bunları Allah Resûlü’ne tarif ediyor, Efendimiz de kâtiplerine yazdırıyordu.[4]

İLK İNEN AYETLER

Şurasını hatırdan çıkarmayalım ki, ilk inen âyetler, “kalem”in ve “yazdığı satırlar”ın medh ü senâsına hasredilmiş, yazılmış olan bilgiler mânâsına gelen “Kitâb” kelimesi üzerinde ısrarla durulmuştur.[5] İşte Allah Resûlü’nü, Kur’ân’ı yazıyla tesbit etmeye sevkeden âmillerden biri de budur.

KUR’AN AYETLERİ

Nâzil olan Kur’ân âyetlerini yazmak ashâb-ı kirâm arasında çok yaygındı. Herkes bu işe dört elle sarılmıştı. Yazmayı bilmeyenler de ellerinde yazı malzemeleriyle Efendimiz’in yanına gelirler, orada bulunan bir sahâbî Allah’ın rızâsını kazanmak için kalkar ve onun için Mushaf’ın bir kısmını yazar, daha sonra başka biri devam eder, nihâyet yazı bilmeyen sahâbî için bir Mushaf yazıverirlerdi.[6] Bu sebeple Peygamber Efendimiz, karışıklığa meydan vermemek için ilk günlerde Kur’ân ile hadislerin aynı yere yazılmasını yasaklamıştı.[7]

İSLAM ALEMİNDE İLK CAMİ

Yani âyetler İslâm’ın ilk devirlerinden itibaren hatta Müslümanlar Kureyş’in zulmü altında sayısız sıkıntılar içinde yeni filizlenen bir toplulukken bile kayda geçirilmiştir. Abese sûresinin 11-16. âyetlerinde, Kur’ân’ın ilk senelerde mevcut çok sayıdaki yazılı metinlerinden (nüshalarından) bahsedilmektedir. İbn-i Abbâs da Mekke’de inen âyetlerin hemen orada kaydedildiğini söylemiştir.[8] Nitekim ilk senelerde Hz. Ömer, Kur’ân yazılı bir sahifeyi okuduktan sonra iman etmiştir.[9] Râfi bin Mâlik (r.a.) Akabe Bey‘atı’na katıldığında, Resûlullah o zamana kadar vahyedilmiş tüm âyet ve sûrelerden oluşan bir Kur’ân metnini ona teslim etmişti. Râfi, Medine’ye döndüğünde kendi mahallesinde inşâ ettirdiği ve İslâm âleminde ilk câmi diye bilinen mescidde toplanan Müslümanlara bu âyet ve sûreleri tilâvet ederdi. Yûsuf Sûresi’ni de Medîne’ye ilk defâ Râfî getirmiştir.[10]

KUR’AN EZBERLEME

Nâzil olan Kur’ân âyet ve sûreleri; ilk günden beri, namazlarda ve bilhassa uzun uzun kılınan teheccüdlerde sesli ve sessiz olarak gece gündüz okunuyordu. Ashâb-ı kiram arasında büyük bir okuma-yazma ve Kur’ân’ı öğrenip ezberleme faaliyeti başlamıştı. Efendimiz’in teşvik ve gayretleri neticesinde pek çok insan Kur’ân’ı baştan sona ezberlemiş ve yazmıştır. Bu güzel gayretler günümüze kadar artarak devam etmiştir.

PEYGAMBERİMİZ VE CEBRAİL’İN (A.S.) KARŞILIKLI KUR’AN OKUMASI

Ramazan aylarında Allah Resûlü ile Cebrail (a.s.) Kur’ân’ı birbirlerine karşılıklı olarak okurlardı. Son sene bunu iki defa yapmışlardı.[11] İbn-i Mes’ûd (r.a.) şöyle der:

“Resûlullah ve Cebrâil (a.s.) birbirlerine Kur’ân okumayı bitirdiklerinde ben de Allah Resûlü’ne okuyordum ve Efendimiz bana güzel okuduğumu söylüyordu.” (Taberî, Tefsîr, I, 28; Ahmed, I, 405; Taberânî, Kebîr, X, 97; Beyhakî, Şuab, III, 404, 535)

Cebrail (a.s.) ile yapılan son mukabelenin ardından; Allah Resûlü, Zeyd bin Sâbit ve Übey bin Ka‘b v Kur’ân’ı birbirlerine okudular. Hatta Allah Resûlü Übey bin Ka‘b’a iki kez okudu.[12]

Bu mukâbele âdeti de günümüze kadar gelmiş ve hâlâ canlılığını muhafaza etmektedir.

CUMA HUTBELERİ

Resûlullah kendisine vahyedilen âyet ve sûreleri zaman zaman Cuma hutbelerinde okuyordu.[13] Bir kısım sahâbîler, bazı sûreleri bu hutbelerde dinleyerek ezberlediklerini ifade ederler.[14] Hz. Ebûbekir ve Hz. Ömer de ilk hutbede bir sûre okur, ikinci hutbede konuşurlardı.[15] Hz. Ömer’in hutbelerde Nahl Sûresi’ni okuduğu rivâyet edilir.[16] Hz. Hasan da, bir Cuma günü minbere çıkıp İbrahim Sûresi’nin tamamını insanlara okumuştur.[17]

KUR’AN’IN YEDİDE BİRİNİ OKUMANIN FAZİLETİ

Efendimiz’in hayatına baktığımızda onun Kur’ân’ı her vesileyle okuduğunu görürüz. İnsanlara İslâm’ı anlatırken, ashabına sohbet ederken, bir meseleyi izah ederken, gece ibadetlerinde Kur’ân’dan bir kısım okurdu. Kendisi ve ashâbı, her gün düzenli olarak Kur’ân-ı Kerîm’in yedide birini okumayı âdet edinmişlerdi.[18]

Efendimiz şöyle buyurmuştur:

“Kim geceleyin hizbini veya hizbinden bir kısmı okumadan uyursa bunu sabah namazı ile öğle namazı arsında tamamlasın! Bu takdirde, sanki gece okumuş gibi aynı sevâba nâil olur.” (Müslim, Salâtü’l-Müsâfirîn, 142)

Allah Resûlü bir meclise vardığında, oradakileri Allah’a dâvet eder, onlara Kur’ân okur ve onları, geçmiş inkârcı ümmetlerin başına gelenlerden sakındırırdı. (İbn-i Hi‏‏‏şâm, I, 381)

EFENDİMİZ VE ASHABININ MEŞGULİYETİ

Ebû Talha (r.a.) bir gün Efendimiz’in yanına vardığında, onun ayakta Ashâb-ı Suffe’ye Kur’ân öğrettiğini gördü. Allah Resûlü, açlıktan iki büklüm olan belini doğrultmak için karnına taş bağlamıştı. İşte Resûl-i Ekrem Efendimiz ve ashâbının meşgûliyeti, Allah’ın kitâbını anlamak ve öğrenmek, arzu ve iştiyakları da Kur’ân’ı tekrar tekrar okumak ve dinlemekti. (Ebû Nuaym, Hilye, I, 342)

Resûlullah, ashâbından zaman zaman kendisine Kur’ân okumalarını ister, hürmetsizlik olur düşüncesiyle bundan çekinenlere:

“–Ben Kur’ân’ı başkasından dinlemeyi de severim” buyururdu. (Buhârî, Tefsîr, 4/9; Müslim, Müsâfirîn, 247)

Müslümanların Kur’ân ile olan bu sıkı ülfetleri daha sonraki zamanlarda da devam etmiş, günümüze kadar gelmiştir. Sâib bin Yezid (r.a.) şöyle der:

“Hz. Ömer, Übey bin Kâ‘b ile Temîm ed-Dârî’ye v, (Ramazan geceleri) cemaate imam olarak 11 rekât namaz kıldırmalarını emretti. İmam namazda âyet sayısı yüz civârında olan (Yûsuf, İsrâ, Kehf gibi) sûrelerden okuyordu. Öyle ki, namaz çok uzun olduğu için bastonlara dayanıyorduk. Namazdan ancak şafak yükselmeye başlayınca dönüyorduk.” (Muvatta’, es-Salâtü fi’r-Ramadân, 4)

HER GECE KUR’AN HATMİ

Ashâb-ı kiramdan ve daha sonra gelen sâlihlerden bazıları Kur’ân-ı Kerîm’i her gece baştan sona okuyup hatmederlerdi.[19] Osman bin Abdurrahman babasından şöyle naklediyor:

“Bir gün: «Bugün geceyi Makâm-ı İbrahim’de namaz kılarak geçireceğim» diye niyet ettim. Yatsıdan sonra Makâm’da namaza durdum. Ben namaz kılarken birisi elini omzuma koydu. Selâm verdikten sonra baktım ki Hz. Osman imiş. Hz. Osman Fatiha’dan başlayarak Kur’ân’ı sonuna kadar okuyarak namazını tamamladı. Selâm verdi ve ayakkabılarını alıp gitti.” (Ebû Nuaym, Hilye, I, 56)

Aynı şekilde tâbiîn ve etbau’t-tâbiîn de Kur’ân-ı Kerîmi çok okurlardı. Bunlardan her gün bir hatim indiren pek çok sâlih zât mevcuttur. Tâbiînin büyüklerinden İbn-i Ebî Leylâ’nın, sadece Mushaflardan müteşekkil bir kütüphanesi vardı. Kur’ân kıraatıyla meşgul olan insanlar orada toplanırlardı. Zarûrî ihtiyaçları hâricinde oradan fazla ayrılmazlardı.[20] Selef-i sâlihînin pek çoğu üç günde, ekseriyeti de yedi günde Kur’ân-ı Kerîm’i hatmederdi.[21]

Dipnotlar:

[1] Prof. Dr. M. M. el-A‘zami, Kur’ân Tarihi, s. 106-107; a.mlf., Küttâbü’n-Nebî r, Beyrut 1398, el-Mektebü’l-İslâmî.

[2] Bkz. Buhârî, Fedâilü’l-Kur’ân, 4; Tirmizî, Menâkıb, 74/3954; Ahmed, V, 184; Heysemî, I, 152.

[3] İbn-i İshâk, Sîret, s. 128.

[4] Buhârî, Tefsîr, 2/45; Ebû Dâvûd, Salât, 120-121/786; Tirmizi, Tefsir, 9/3086; Ahmed, IV, 218; Ali el-Müttakî, II, 16/2960. Bkz. Mehmet Fâik Yılmaz, Âyetler ve Sûreler Arasındaki Münasebet, Ankara 2005.

[5] Alâk, 1-5; Kalem, 1; Bakara, 2; Zuhruf, 2; Duhân, 2.

[6] Beyhakî, es-Sünenü’l-kübrâ, Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye 1424, VI, 27.

[7] Prof. Dr. M. M. el-A‘zami, Kur’ân Tarihi, s. 107-108. Resûlullah r Kur’ân vahyi ile kendi sözleri olan hadisleri birbirinden ayırmaya çok dikkat ediyor, “Bu Allah’tan gelen vahiydir”, “Bu benim kendi düşüncemdir” diye açıklıyordu. Bazen de ashâb-ı kiram “Bu düşünce size mi ait, yoksa ilâhî bir vahiy mi?” diye soruyorlardı. (Bkz. M. Hamidullah, Kur’ân-ı Kerîm Tarihi, s. 15-18)

[8] İbnü’d-Dureys, Fedâilü’l-Kur’ân, Dımeşk 1408, s. 33.

[9] İbn-i Hişâm, I, 369-371.

[10] Bkz. İbn- Hacer, İsâbe, no: 2546 [Râfîʻ bin Mâlik mad.]; İbn-i Kesîr, el-Bidâye, III, 152; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-Ğâbe, II, 157; Kettânî, Terâtib, Beyrut, ts., I, 44; A‘zami, a.g.e., s. 106; Hamidullah, a.g.e., s. 44.

[11] Buhârî, Bed’ü’l-halk, 6; Fedâilü’l-Kur’ân, 7; Savm, 7.

[12] Mukaddimetân, nşr. A. Jeffery, Kâhire 1954, s. 74, 227; Tâhir el-Cezâirî, et-Tibyân, Beyrut 1412, s. 26.

[13] Ebû Dâvûd, Salât, 220-222/1094.

[14] Müslim, Cuma, 34, 49-52.

[15] İbn-i Ebî Şeybe, Musannef, I, 449/5195; I, 382/4397.

[16] Buhârî, Sücûdü’l-Kur’ân, 10.

[17] İbn-i Sa’d, VI, 368.

[18] Müslim, Müsâfirîn, 142; Ahmed, IV, 9; İbn-i Mâce, Salât, 178.

[19] Tirmizî, Kırâât, 11/2946; Heysemî, IX, 94; İbn Sa’d, III, 76; Ebû Nuaym, Hilye, I, 57; Ahmed, ez-Zühd, s. 127; Ali el-Müttakî, XIII, 31/36168-70; Sem‘ânî, Ensâb, V, 282; Leknevî, İkâmetü’l-hucce, Haleb 1386, s. 64.

[20] İbn-i Sa‘d, VI, 110; İbn-i Ebî Dâvûd, Mesâhif, s. 151.

[21] Bu hususta İmâm Abdülhayy el-Leknevî’nin İkâmetü’l-hucce alâ enne’l-iksâra fi’t-teabbüd leyse bi-bid‘a, (Haleb 1386) isimli eserinde çok sayıda misâl bulmak mümkündür.