İslam hukukuna göre mirasçılar sekiz sınıftır.

Mirasçılar sekiz sınıf olup şunlardır:

1) Belirli pay sahipleri: Alacakları paylar Kitap, sünnet veya icmâ ile belirlenmiş olan bu sınıfa “ashâbu’l- ferâiz” denir. Bunların sayısı 12 olup şunlardır: Miras bırakan kimsenin; kocası, karısı, babası, annesi, dedesi, kızı, oğul kızı, ana) baba bir kız kardeşi, baba bir kız kardeşi, sahih ninesi, ana bir erkek kardeşi ve ana bir kız kardeşi. Bunlar için belirlenen paylar Nisâ, 11, 12 ve 176. ayetlerde belirtilmiş olup; 1/2, 1/3, 1/4, 2/3, 1/6 ve 1/8 olmak üzere belirlenmiştir.

2) Asabe: Araya kadın girmeden, miras bırakana doğrudan bağlanan erkek hısımlardır. Oğul, oğlun oğlu, baba, babanın babası, ana baba bir veya baba bir erkek kardeş veya bunların erkek çocukları, amcalar veya bunların erkek çocukları gibi. Bunlar belirli pay sahibi mirasçı yoksa bütün mirası, varsa onlardan kalanı alan mirasçılardır. Aynı hizadaki kadınla bulununca ise onun iki katı miras alırlar. Asabenin mirasçılığı şu hadise dayanır: “Ayetlerde belirlenmiş olan miras paylarını sahiplerine verin. Kalan miktar ise, en yakın erkek hısımındır.” ^[1]

3) Red yoluyla, artan mirası alanlar: Belirli pay sahiplerinden artan mirası alacak bir asabe (erkek hısım) bulunmazsa, eş dışındaki belirli pay sahipleri artan mirası da payları oranında yeniden alırlar. Bu işleme “red” veya “reddiye” denir.

4) Zevi’l-erhâm: Mûrisin ne asabe ve ne de farz sahiplerinden varisleri yoksa malı bu sınıfa gider. Asabe olmayan ve farz sahibi de bulunmayan fakat mûrise nesep bakımından bir yakınlığı olan kimselere “zevi’l-erhâm” denir. Teyze, hala, dayı gibi...

5) Velâ sahibi olmak (mevlâ’l-muvâlât): Mevlâ; efendi, seyyid, köle veya cariyenini sahibi, kölesini azad eden kimse anlamlarına gelir. Azatlı kölenin hısım akrabası bulunmayabilir. Bu yüzden onun eski efendisi diyet, erş, fidye gibi cezaları tazmin etmeyi üstlenir ve buna karşılık da bu 5 nci sırada mirasçı olur.

6) Kendisi üzerine nesep ikrar olunan kimse: Bir kimsenin nesebi baba bakımından sabit değilken, bir erkek; “Bu benim oğlumdur.” diyerek ikrarda bulunsa ve bu ikrarı üzere vefat etse, çocuk bu erkeğe altıncı sırada mirasçı olur. Bu çeşit mirasçılık nadir olarak ortaya çıkabilir.

7) Vasiyetle mal bırakılan kimse: Ayette şöyle buyurulur:

“Sizden birine ölüm gelince, eğer geriye mal bırakacaksa anneye, babaya ve yakın akrabaya ma’rûf şekilde vasiyette bulunmak, takva sahipleri üzerine bir hak olarak yazıldı.” ^[2] Ancak daha sonra inen Nisâ Sûresi 4/11, 12 ve 176 ncı ayetleriyle, 12 kadar hısımların miras payları belirlendiği için bu vasiyete aşağıdaki hadisle sınırlama getirildi. “Allah Teâlâ her hak sahibine hakkını vermiştir. Bu yüzden mirasçıya vasiyet yoktur.” ^[3]

Mirasçı olmayana yapılacak vasiyet de mal varlığının üçte biri ile sınırlandı. Çünkü Hz. Peygamber, Sa’d b Ebî Vakkas’ın malının üçte ikisi veya yarısı için yapmayı düşündüğü vasiyete şu sınırlamayı getirmiştir: “Üçte bire gelince, bu olur. Gerçi üçte bir de çoktur. Çünkü senin, mirasçılarını varlıklı olarak bırakman, başkalarına muhtaç bir durumda bırakmandan daha hayırlıdır.” ^[4]

8) Beytü’l-mâl (hazine): Yukarıda sayılan mirasçılardan hiçbirisi bulunmazsa, bir İslâm toplumunda miras beytü’l-mâle intikal eder.

Dipnotlar:

^[1]. Buhârî, Ferâiz, 5, 7, 9, 10; Müslim, Ferâiz, 2, 3. ^[2]. Bakara, 2/180. ^[3]. Ebû Dâvûd, Büyû, 88; Tirmizî, Vasâyâ, 5; İbn Mâce, Vasâyâ, 6. ^[4]. Buhârî, Cenâiz, 37, Menâkıbu’l-Ensâr, 49, Merdâ, 16; Müslim, Vasiyye, 5; İbn Mâce, Vasâyâ, 5; Mâlik, Muvatta’, Vasiyye, 4.

Kaynak: Prof. Dr. Hamdi Döndüren, Delilleriyle Aile İlmihali, Erkam Yayınları

İslam ve İhsan