Bir Mümini Hem Dünyada Hem Âhirette Başarıya Götüren Eğitim Nasıldır?

İlim, ancak ihsan şuuru ve ahlâkla yoğrulduğunda sahibini gerçek başarıya ulaştırır. Peki, bir müminin eğitimi hangi temeller üzerine kurulmalıdır?

Sûfîlerin seyr u sülûk yolunda en çok önem verdikleri prensip, ilmi amelle birleştirmek ve maddeyi maneviyatla süslemektir. Onlar sülûka ilimle başlar; Kur’ân ve Sünnet hazinesinden aldıkları hikmet incileriyle bu dünyanın asıl gayesinin Hakk’a kulluk ve vuslat olduğunu öğrenirler. Güzel dinimizin, insanı hem maddi hem de manevi açıdan mutlu edecek ilkelere sahip olduğuna sarsılmaz bir imanla bağlanırlar. Bu sebeple, İslam’dan uzak bazı cahil Müslümanların yaptığı gibi huzuru, Uzak Doğu’nun mistik dinlerinde, içerikleri tartışmalı olan meditasyon veya yoga gibi uygulamalarda aramazlar. Aynı şekilde Müslüman bilim adamları da batıdan gelen ahlak ve din kaygısı olmayan pozitivist eğitim sistemlerini yeterli görmezler.

İmam Rabbânî hazretleri, Kur’ân ve Sünnet’in eğitim başta olmak üzere her konudaki yeterliliğini şu sözleriyle ne güzel ifade eder:

“Şurası sabittir ki Hz. Muhammed sallallâhu aleyhi ve sellem, isimlere ve sıfatlara ait tüm kemâlâtı şahsında toplamıştır. Bütün bu üstünlükler, kula yakışacak şekilde O'nda görünmektedir. Ona indirilmiş olan Kur’ân-ı Kerîm, tüm peygamberlere indirilmiş kitapların hulâsasıdır. O kitaplarda bulunan hakikatlerin tamamı Kur’ân’da da mevcuttur. Bu büyük Peygambere verilmiş olan din, geçmiş dinlerin süzülmüş bir özeti gibidir. Bu dinin bildirdiği her hüküm, önceki şeriatlerden seçilip alınmıştır.” (Mektûbât, 79. Mektup)

HEM DÜNYADA HEM ÂHİRETTE BAŞARIYA GÖTÜREN EĞİTİM

Sûfî terbiyesi, İslam dininin ve Hz. Peygamber’in (s.a.v.) en kâmil mürşid olduğuna imanla başlar. Bu imanın ardından, sâlik ancak kâmil ve mükemmil bir şeyhin rehberliğinde hakiki bir yol kat edebilir. İmam-ı Rabbânî, bu hususu 287. mektubunda şöyle dile getirir:

“Düşük himmetli ve kötü tabiatlı olmaları, ayrıca kâmil ve mükemmil bir şeyhin sohbetinden mahrum bulunmaları sebebiyle, yüksek gayeleri bayağı hedeflere indirgeyen nice sâlikler gördüm. Uzun ve ciddi bir yol olan maneviyat yolunu, kısa ve değersiz bir hale getirdiler. Öyle ki, yolda karşılaştıkları basit ve faydasız şeylerle yetinip bunları asıl maksat sandılar.”

Sûfî terbiyesinin diğer eğitim yollarından farkı şudur: Manevî terbiyede ilim, ancak amel edildikçe, sindire sindire öğretilir. Mürşid, sâlike taşıyamayacağı bilgileri yüklemez; sâlikin hâli geliştikçe ona gerekli olan marifetleri kademe kademe aktarır. Bu yönüyle medresede yetişmek ile tekkede yetişmek mahiyet bakımından farklılık arz eder.

İmam Rabbânî bu konuda şu değerlendirmeyi yapar:

“İlim, yolun başındakilere; marifet ise yolun sonundakilere mahsustur. Marifet, fenâ makamına ulaşılmadıkça elde edilemez. Ve bir kimse fenâ fi’llâh mertebesine varmadıkça bu devlete erişemez. Bu durumda marifet, ilmin ötesindedir. Bilinmelidir ki, bilinen ilim ve idrakin ötesinde ‘marifet’ denen bir makam vardır. Fenâ mertebesindeki farklılıklar sebebiyle, yolun sonuna ulaşanlar arasında marifet yönünden de farklılıklar görülür. Fenâsı kâmil olanın marifeti de kâmil, eksik olanın marifeti de eksik olur.” (Mektûbât, I, 38. Mektup)

Tasavvufî eğitimde esas olan, marifetle olgunlaşmak ve öğrenilenleri hayata geçirmektir. Günümüzde eğitim denilince daha çok okumak, yazmak ve bilmek anlaşılır; ancak sûfîler, amele ve ahlâka dayanmayan bu sistemi tasvip etmezler. Çünkü Yüce Kitabımız, amel etmeyen ilim erbabını kitap yüklü merkeplere benzeterek uyarır. Nitekim bugün iş hayatında, zihni yüzlerce kitapla dolu olduğu hâlde ahlâkî anlamda yozlaşmış, elde ettiği bilgileri insanları kandırmak için kullanan, çokça okumuş ama aslında câhil olan nice kişiye rastlamaktayız.

Batı'dan aldığımız eğitim sistemi ilahi bir temele dayanmadığı için maddeyi putlaştırmakta; bunun bir sonucu olarak da, eşref-i mahlûkat olan insan, “tüketici” kimliğiyle daha çok kazanmanın bir nesnesine indirgenmektedir. Günümüzde insanımızın içine düştüğü israf, açgözlülük, iş hayatındaki sahtekârlık ve dolandırıcılık, sosyal hayattaki ahlaki çöküş, evlilik kurumundaki dağılma, eğlence bağımlılığı ve internet tiryakiliğinde yaşanan büyük artış, hep içinde İslam’ın ve maneviyatın yer almadığı bir eğitim anlayışının ürünüdür.

Bu nedenle, sufilerin "ihsan şuuru ile iş görmek" ilkesini ve öğrendiklerimizle amel etme prensibini, modern pozitif bilimlere de uygulamak yegâne kurtuluş yolumuzdur. Ecdadımızın maneviyat ile maddi ilimleri meczederek oluşturduğu eğitim sistemi, Mimar Sinan, Ali Kuşçu, Piri Reis, Hezarfen Ahmet Çelebi gibi dünya çapında şöhret kazanmış birçok âlim ve bilim insanını yetiştirmiştir.

Maneviyatla maddiyatın buluşmadığı bir eğitim modeli, insanlara hakiki bir eğitim veremez. Tüm gayreti bu dünya olan bir ilim adamı, bu âlemde zenginliğe ulaşsa bile öte dünyada hüsrandan kurtulamaz. Oysa Allah rızası niyetiyle öğrenilen ilim, sahibini hem dünyada hem de âhirette saadete ulaştırır.

Allah korkusu ve rızasını gözetmeyen bir eğitim sisteminden mezun olan bir ziraatçı, ürettiği sebze ve meyvelere zarar verici hormonları gözünü kırpmadan katar. Bir avukat, aldığı ücret karşılığında en cani kişiyi masum, en masum kişiyi ise suçlu göstermekte tereddüt etmez, bunu bir “başarı” sayar. Bir mimar, yaptığı binanın dışı gösterişli ama içi çürük olduğunda vicdan azabı duymaz. O mimar, Allah’ın el-Bedî‘ ve el-Musavvir isimlerine mazhar olduğunu idrak etseydi, yapıları sağlamlık ve estetikle inşa ederdi.

Bir doktor, hastasını Allah’ın yarattığı mükemmel bir varlık olarak değil, sadece et ve kemik yığını olarak görür. Şâfî olan Allah’ın isminin kendisinde tecelli ettiğinin farkında bile değildir. Hâlbuki üniversitede tıbbi bilgilerle birlikte dinî ve ahlâkî değerler de öğretilmiş olsaydı, bu doktorlar hem daha başarılı olur hem de mesleklerini daha vicdanlı icra ederdi. Bir avukat ya da hâkim, Allah’ın el-Adl ve es-Selâm isimlerini temsil ettiğini bilseydi, pek çok dava sulhla çözülür, insanlar zulme uğramazdı.

Sonuç olarak, davranışa dönüşmeyen ve kişiye manevi sorumluluk bilinci kazandırmayan her eğitim anlayışı, hem dünyada hem de ahirette başarısızlığa götürecektir. Bu nedenle her mümin, gücü nispetinde eğitimi güzel ahlâkla yoğurmalı; ilim talebeleri öncelikle manevî bir terbiyeden geçerek ihsan şuuruna ulaşmalı, ardından öğrendikleri ilimleri Allah rızasını önceleyerek başkalarına öğretmelidir. Ancak bu şekilde hakiki başarı ve felaha ulaşmak mümkündür.