İbadet ne demektir? İbadetler genel olarak kaç kısma ayrılır? Formel ve informel ibadet nedir?

İbadet kelimesi sözlükte; “boyun eğme, alçak gönüllülük, itaat, kulluk, tapma, tapınma” anlamlarına gelmektedir. Dinî bir terim olarak insanın Allah’a saygı, sevgi ve itaatini göstermek, O’nun hoşnutluğunu kazanmak niyetiyle ortaya koyduğu belirli tutum ve gerçekleştirdiği davranışlar için kullanıldığı gibi daha genel olarak aynı mahiyetteki düşünüş, duyuş ve sözleri de ifade eder. Başka bir ifadeyle ibadet; sorumluluk şartlarını taşıyan bir insanın (mükellef ) Rabbine saygı için yaptığı fiil, niyete bağlı olarak yapılmasında sevap olan ve Allah’a yakınlık ifade eden itaat demektir. İnsanın yaratılış gayesi Yüce Yaratan’a “ibadet”tir (Zâriyât, 51/56). İbâdetin makbul olabilmesi için iman, ihlâs ve iyi bir niyet ile birlikte Kur’ân ve Sünnete uygun olarak yapılması gerekir. İbadetler ancak Allah’a yapılır, Allah’tan başkasına yapılan ibadetin dinî terminolojideki karşılığı şirk kavramıdır.

“Allah’a ibadet”; dinî görevlerin tamamını içeren geniş kapsamlı bir kavramdır. Dolayısıyla Allah’a ibâdet; O’nu bir tek ilâh olarak tanıyıp iman etmek, yaratıcı, terbiye edici, rızık verici ve mabûd olarak sadece O’nu kabul edip emir ve yasaklarına itaat etmek, razı olacağı fiilleri yapmak, sâlih amel ve hayır fiil işlemek, O’na dua etmek, huzur ve sükûn içinde tam bir edep ve vakarla hükmüne boyun eğmek, söz ve amelle, kalp ve vücut azalarıyla O’na saygı göstermek, teslimiyeti izhar etmek, büyüklenmeyi ve baş kaldırmayı terk etmek, sadece O’na kulluk etmek, bütün noksan sıfatlardan tenzih edip O’na secde etmek, O’nu yüceltmek,

İBADETLER İKİ KISMA AYRILIR

İslâm’ın helâl ve haram, emir ve yasak bütün hükümlerine uymak, nimetlere şükretmek, musibetlere sabretmek, insanların haklarına riayet edip onlara şefkat ve merhamet etmek, iman, ahlâk, namaz, hac, zekât, oruç, cihat, evlenme-boşanma, miras, ticaret, ahde vefa gibi Kur’ân’ın başından sonuna kadar bütün hükümlerini uygulamayı ve ilâhî sınırlara riayeti ifade eder. (İbadet kavramının anlamı için bk. İsmail Karagöz, Kur’ân’da İbadet Kavramı ve Allah’a İbadet)

İbadetler genel olarak iki kısma ayrılır:

1. İbadet-i Mersûme (Formel İbadetler): Namaz, oruç ve hac gibi belirli zaman ve mekânlarda, belirli şekillerde yapılan
2. İbâdet-i Gayr-i Mersûme (İnformel İbadetler): Belirli bir zaman, mekân ve şekille kayıtlı olmayan ibaSöz gelimi, doğru söylemek, anne-babaya iyilik yapmak, içki içmemek ve kumar oynamamak her türlü dinî görevleri yapmak bu nitelikteki ibadetlere örnek olarak zikredilebilir.

İnsan hayatında önemli bir yere sahip olan dua da müstakil bir ibadettir. Allah ile kul arasında kuvvetli bir bağ olan duadan uzak kalmak, kişinin yaratıcı ile irtibatının zayıflamasına, bunun sonucunda da dinî hayatında gevşekliğe sebep olur. Özellikle günümüzde kalpleri katılaştıracak o kadar olumsuzluklar var ki, böyle bir ortamda, mü’minin dua ve zikirle iç içe yaşaması daha bir önem taşımaktadır. Dua ve zikir ile yaşamak, Allah’ı görüyormuş gibi yaşamaktır. Her ne kadar biz O’nu görmesek de şüphesiz O bizi görmektedir. Hiç kimsenin sesimizi duymayacağı yerde sesimizi duyan, hiç kimsenin bizi göremeyeceği yerde bizi gören, hiç kimsenin bilemeyeceği niyetlerimizi, düşüncelerimizi ve sırlarımızı bilen, hiç kimsenin yardım edemeyeceği durumlarda bize yardım edebilecek olan, hiç kimsenin bizi umursamadığı zamanlarda bizi dikkate alanın rahmet ve sevgisine mazhar olmaktan daha öte bir mutluluk düşünülebilir mi?

İşte dua, bu sevgi ve rahmet kaynağına bağlanma başvurusudur. Bu bakımdan dua ve zikirle yaşamak, huzur içinde yaşamaktır. Her gün beş vakit kıldığımız namaz, haftalık kıldığımız Cuma namazı, yılda iki defa kıldığımız bayram namazı, Müslüman kardeşlerimize karşı görevlerimizden biri olan cenaze namazı öncesinde ve sonrasında, oruç ibadetine başlarken ve orucu açarken, kurban ibadeti öncesinde ve sonrasında, hac ibadeti esnasında Allah’a dua ederiz. Bu bölümde bu tür duaları ele alacağız. İbadetlerin kabul olması için imanın bulunması şarttır. İmansız ibadetler kabul olmaz. Bu itibarla önce imanı koruma ve imanda sebat edebilme duasını zikretmek istiyoruz.

Kaynak: Dualar, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayıları

İslam ve İhsan