Her Varlık Allah’ı Nasıl Tesbih Eder?

Her varlık, hatta gölgeler bile Allah’a secde edip O’nu tesbih ederken; insan, bu ilâhî düzene nasıl katılmalı, tesbih, hamd ve secdeyi hangi bilinçle yerine getirmelidir?

Kur’an-ı Kerim’de şöyle buyrulur:

“Yedi gök, yer ve bunların içinde bulunanlar O’nu tesbih ederler. O’nu hamd ile tesbih etmeyen hiçbir şey yoktur. Fakat siz onların tesbihini anlayamazsınız.” (İsra, 44)

Hamd taşıdığı üstün meziyetlerden, lütuf ve ikram sahibi olmasından dolayı Allah'ı övmek, samimi olarak O'nu methetmek demektir. Tesbih ise Allah Teâlâ’yı gerek inanç, gerekse de söz ve kalp ile yüce Zâtını lâyık olmayan kusurlardan tenzih etmek, uzak tutmaktır. Yani O’nun noksan sıfatlardan uzak, kemal sıfatlarıyla muttasıf olduğunu inanç, söz ve davranışlarla ifade etmektir.

HER VARLIK ALLAH'I NASIL TESBİH EDER?

Göklerde ve yerde bulunan her şey ifadesi görülen ve görülmeyen bütün varlıkları içine almaktadır: Melekler insanlar, diğer canlı ve cansız varlıklar bu tesbihe dâhildir. Cenab-ı Hakk'ı tesbih iki çeşittir.

Birincisi dil ile tesbihtir. Her şey kendi dili ile tesbih eder. Fakat insanlar bunu anlayamazlar.

İkincisi hal ile tespihtir. Evrendeki varlık ve olayların varoluş ve işleyişini gerçekleştiren ilahi yasalara bütün kâinat mutlak bir zorunlulukla boyun eğmekte, bu suretle yaratanı tesbih etmektedir. Harika bir düzen ve ahenk içinde hareket eden her şey kudret, ilim ve hikmet sahibi yüce yaratıcının varlığını ve birliğini haykırmaktadır.

Galaksilerden hidrojen çekirdeğinin etrafında saniyede 2000 kez hızla dönen elektrona kadar her şey, Allah’ın mutlak düzeni içinde işlemekte, O’nu tesbih ve tahmid etmektedir. Meseleye Kur'an-ı Kerim perspektifinden baktığımızda, Kâinat’ta her şey irâdî ve gayri iradî olarak Allah'a teslim olmuş vaziyettedir. Hassas bir saat düzeni içinde hareket eden her şey, bu teslimiyeti ifade etmektedir. Bu gerçeği ifade eden pek çok ayeti kerime vardır.

“Onlar Allah'ın dininden başkasını mı arıyorlar? Oysa göklerde ve yerde olanların hepsi ister istemez ona teslim olmuştur ve sonunda hepsi O’na döndürülecektir.” (Âl-i İmran, 83)

Bu itaat ve teslimiyet tam anlamıyla tesbihi, tahmidi ve ibadeti ifade etmektedir. Suyun akışı, rüzgârın esişi, kuşların ötüşü, hal ve kal diliyle tam bir zikirdir. Yunusumuz bunu ne güzel dillendirmiştir:

Şol cennetin ırmakları Akar Allah deyu deyu,

Çıkmış İslâm bülbülleri öter Allah deyu deyu.

“Göklerin, yerdekilerin ve sıralar halinde uçan kuşların Allah'ı tesbih ettiklerini görmüyor musun? Onların her biri kendi duası ve tesbihini bilir. Allah da onların yaptıklarını hakkıyla bilir.” (Nur 41)

“Biz dağları ve kuşları Davud ile birlikte tesbih etmeye boyun eğdirdik.” (Enbiya, 81)

“Gök gürültüsü Allah'ı överek tesbih eder. O’nun korkusundan dolayı melekler de buna katılır.” (Ra’d 13)

Gök gürlemesinin Allah'ı tesbih etmesi çeşitli şekillerde yorumlansa da bu gürlemenin mahiyeti bellidir. Bu tesbihi bütün yaratılmışların tesbihi çerçevesinde anlamak gerekir.

“Göklerde ve yerde bulunan her şey ve bunların gölgeleri sabah akşam ister istemez Allah'a secde ederler.” (Ra’d, 15)

Allah'a boyun eğmek anlamına gelen secde iradî (isteyerek) ve gayri iradi (zorunlu olmak) üzere ikiye ayrılır. Birincisi insanlara mahsus olup insanlar serbest iradesiyle Allah'a secde yani itaat ederek bununla sevap kazanırlar. Zorunlu secde ise bu anlamda insan, hayvan, bitki ve cansız varlıkların tamamı Allah'a secde yani itaat etmektedirler. Ayetteki “ister istemez” ifadesi Allah'ın hâkimiyetinin her şey için geçerli olduğunu hiçbir şeyin O’nun iradesi, buyruğu ve kanunları dışına çıkmayacağını belirtir. Kâfirler isteğe bağlı davranışlarında O’na ibadet etmeye istekli olmasalar da evrende bütün düzen, kural ve kanunlara boyun eğmek zorundadırlar.

Allah imtihan için insanı inanma veya inanmama hususunda serbest bırakmıştır. “Şüphesiz biz ona doğru yolu gösterdik. Artık o ister şükreden bir mü’min, ister nankörlük eden bir kafir olsun.” (İnsan, 3)

Aslında kâfirin vücut organları da Allah'ın koyduğu kanunlar dairesinde çalışır. Görme, işitme gibi haller herkes için aynı kanunlara tabidir. Kâfir olan kafirin vücudu değil aklıdır. Allah dileseydi herkes mecburen iman ederdi. Fakat o zaman imtihanın anlamı kalmazdı.

“Eğer Rabbin dileseydi yeryüzündekilerin hepsi de mutlaka iman ederdi. Öyleyse iman etsinler diye insanları sen mi zorlayacaksın?” (Yunus, 99)

Ra’d 13. ayette belirtilen gölgelerin sabah akşam Allah'a secde etmesi de güneşin hareketlerine bağlı olarak sabahları batıya doğru uzanması, öğle vaktinde sıfırlanması veya en kısa hale gelmesi, öğle ve akşam arasında doğuya doğru uzanmasıdır. Ayet-i kerimede gölgenin durumu secdeye kapanan insanın durumuna benzetilmiştir. İşte yeryüzünde gölgelerin bu şekilde uzayıp kısalması, eşyanın Allah’ın koyduğu nizama ve tabiat kanunlarına boyun eğmesini istemesidir. Sünnetullah’a (tabiat kanunlarına) boyun eğmek, kanunların sahibine boyun eğmek demektir. Şu hâlde tabiatta gölgesi bulunan her şeyin hem kendisi hem de gölgesi Allah’a boyun eğmekte ve secde etmektedir.

Görüldüğü gibi her şey ister istemez Allah’a ve onun kanunlarına boyun eğmektedir. Suyun yüz derecede kaynaması, sıfır derecede donması, çekim kanunu, suyun ve havanın kaldırma gücü ve her şey harika bir düzeni ve bu harika düzenin ilim, hikmet ve kudret sahibi bir yaratıcının varlığını ve birliğini haykırmaktadır. Her şey itaat ve teslimiyet içindeyken, kâfirin bu külli nizamın dışına çıkıp isyan etmesi, bu nizamın sahibini tanımaması en büyük suç ve cinayettir. Allah’a isyan eden, O’nun kanunlarına isyan etmiş olacağından suçu kat be kat artmaktadır. Kâfiri ebedi cehennemlik yapan da bu katmerli suçtur. İnkâr, zerreden küreye her şeyi anlamsızlaştırmak olduğundan her şeye karşı işlenmiş en büyük suçtur. Her şeyi manen ve ahlaken öldürmektir.

Kâinattaki ahenk ve bütünlük, mutlak itaatin ve teslimiyetin göstergesidir. Bu teslimiyet nihai anlamda Allah'adır.

“Sonra duman hâlinde bulunan göğe yöneldi; ona ve yeryüzüne, ‘İsteyerek veya istemeyerek gelin.’ dedi. İkisi de, ‘İsteyerek geldik’ dediler.” (Fussilet, 11)

İnkâr bu külli düzen ve hiyerarşiye karşı bir nevi başkaldırmaktır. Bundan dolayı en büyük terör ve isyan hareketidir. Bütün isyanların kaynağıdır. İman ise Allah'la ve O'nun kurduğu düzenle barışık olma halidir. İnsana yakışan böyle bir hayat yaşamaktır. Varlık ve olayların arka planını düşünmeyen, görmeden bakan, dolayısıyla da hiçbir şeyi gerçekliğiyle göremeyen insanlar gerçek körlerdir. Asır körlük budur.

“Yeryüzünde dolaşmıyorlar mı ki, orada olanları akledecek kalbleri, işitecek kulakları olsun. Ama yalnız gözler kör olmaz, fakat göğüslerde olan kalbler de körleşir.” (Hac, 46)

“Göklerde ve yerde nice deliller vardır ki onlar bu delillerden yüz çevirip geçer giderler.” (Yusuf, 105)

Bir sanat galerisi halindeki bu alemde teşhir edilen her şey görülsün, incelikler, güzellikler fark edilsin, sanatkârı takdir edilsin, teşekkür edilsin diye yaratılmıştır. Görülüp takdir edilmeyen sanatın insanlara bir faydası olmaz. Hamd ve tesbih, Yaratıcı’nın azametini ve kusursuzluğunu görüp bunu dil ve hal ile ifade etmektir. Subhanallah, Elhamdülillah, derken ilahî sanatın inceliklerini ve eşsiz sanatkârın mükemmelliğini hissederek daima ve hayranlık duyarak söylemek gerekir. Bu bir bakıma kâinatın ortak zikir ve tesbihine katılmak demektir.