Allah'ın vasıfları nelerdir?

İnsan, yaratılan varlıkları seyredip, husûsiyetlerini incelediğinde, onları meydana getiren Yaratıcı’nın bazı vasıflarını kolayca idrak edebilir. Baştan O’nun var olduğunu anlar. Sonra acziyet, eksiklik ve yaratılmışlık gibi ulûhiyete yakışmayan noksan sıfatlardan münezzeh olduğunu düşünür.

Akıl yürütmeye devam eder: Bütün varlıkları yaratıp onlara yegâne mâlik olabilmesi için O’nun ezelî ve ebedî olması zaruridir. Yâni varlığının başlangıcı olmadığı gibi sonu da yoktur. Zira sonradan meydana gelmiş olmak hem eksiklik ifade eder, hem de bütün varlıkları yaratma vasfına ters düşer. Sonlu olması da aynı şekildedir. Yaratıcı, sonradan olanlara, yaratılmışlara benzemez, varlığı için başkasına muhtaç değildir.

Bu durumda Yaratıcı herhangi bir şekle bürünmüş veya sınırlandırılmış değildir. Yine O kemiyet ve hacimden, basit veya birleşik parçalardan teşekkül etmemiştir. Mâhiyet ve keyfiyetle tavsif edilemez. Mekân tutmaz, üzerinden zaman geçmez. Hiçbir şey O’na benzemez ve hiçbir şey O’nun ilim ve kudretinin dışında kalmaz.[1]

Yaratıcı’nın yemek, içmek gibi ihtiyaçları yoktur. O’nun dua ve ibadet etmeye de ihtiyacı yoktur. Bir varlık İlâh ise, neden kendisine karşı dua ve ibadet etsin ki?

Birden fazla yaratıcının veya ilâhın olması, her biri için acziyet, eksiklik ve yaratılmışlık gibi noksan sıfatları îcâb ettireceğinden, O’nun bir tek Yaratıcı olması zaruridir. O hâlde, fiilen mevcut olan Yaratıcı’nın varlığı diğer hiçbir şeyin varlığına benzemeyecek şekilde kendi zâtına hastır ve bu sebeple bir tek olmanın en emsalsiz üstünlüğüne sahiptir.

Farz-ı muhâl iki ilâh olsaydı kullar hangisini tercih edecekleri husûsunda tereddüde düşer, kalplerinde huzur bulamaz, şüphe kıskacında kıvranıp dururlardı. Vahdâniyet inancına bağlı olduğunu söyleyen bazı insanlar, Allah’ın sıfatlarında hatâya düşüp O’na insânî sıfatlar izafe ettiklerinden dolayı doğru bir vahdâniyet görüşüne sahip değildirler.

SONSUZ BİR İLİM

İnsanı ve kâinatı akıl almaz bir mükemmellikte yaratan kuvvetin, sonsuz bir ilme sahip olması gerekir:

• Yere giren ve oradan çıkan, gökten inen ve oraya yükselen ne varsa hepsini bilmelidir. O gaybları bilen öyle bir Zat olmalı ki O’nun ilminden göklerde ve yerde zerre miktarı bir şey bile kaçmamalıdır. Zerreden daha küçük ve daha büyük bütün her şey bilgisi dâhilinde olmalıdır. (Sebe’, 2-3)
• Her bir dişinin neye gebe olduğunu, karnında ne taşıdığını ve rahimlerin neleri eksiltip neleri artırdığını bilmeli ki her şeyi bir ölçüye göre yapabilsin. Sözünü gizleyenle açıkça söyleyen, geceleyin gizlenenle gündüzün meydanda gezen O’nun ilmi karşısında hep aynı durumda olmalıdır. Yani gizliyi de, gizlinin gizlisini de bilmelidir. (Tâhâ, 7; Kasas, 69; Secde, 6; Hûd, 5; Ra‘d, 8-10)
• Sayıya gelmez nimetler lûtfederek imtihan dünyasına gönderdiği insanlara âhirette mükâfât veya ceza verebilmesi için, onların kalplerinde ne var, ne yok en iyi şekilde bilmelidir.[2]
• İnsanın yaptığı bir amel hardal tanesi kadar küçük de olsa, bir kayanın içinde saklı bulunsa yahut göklerin veya yerin derinliklerinde olsa, mutlaka Yaratıcı onu bilmelidir. (Lokmân, 16)
• Hâsılı Yaratıcı, mutlak ilme sahip olmalı, bilgisine sınır ve nihayet olmamalıdır. (Lokmân, 27; Kehf, 109)

NİHAYETSİZ BİR KUDRET

Yaratıcı’nın sonsuz bir ilme sahip olmakla birlikte yine nihayetsiz bir kudrete de mâlik olması zaruridir. Aksi takdirde şu gördüğümüz şeyleri meydana getiremez, varlıklarını devam ettiremezdi:

• Bütün mülk ve hâkimiyet O’na ait olmalı, mülkü dilediğine verip dilediğinden alabilmeli ve her şeye gücü yetmelidir. Gökleri ve yeri nizam üzere ayakta tutabilmeli, ölüden diri, diriden ölü çıkarabilmeli ve canlıların rızkını verebilmelidir. (Âl-i İmrân, 26-27; Fâtır, 41)
• İnsanları, ölümden sonra tekrar diriltmeye kâdir olmalıdır. (Lokmân, 28)
• Hiç kimseye ve hiçbir şeye ihtiyacı bulunmamalı, aksine herkes O’na muhtaç olmalıdır. (Zümer, 7; Fâtır, 15; Ankebût, 6; İhlâs, 2)
• Hâsılı, bir sinek bile yaratamayan, hatta sinek kendisinden bir şey kaptığında, onu dahi kurtarıp geri alamayan âciz bir varlık olmamalıdır. (Hac, 73)

Yine Yaratıcı, her şeyi işitmeli, görmeli ve dilediği her şeyi yapmaya güç yetirebilmelidir. Bu şekilde, bütün üstün ve kâmil vasıflara sahip, bütün eksik ve noksan sıfatlardan da münezzeh olmalıdır.

“Yorulup dinlenmek”[3], “pişman olmak”[4], “beşer gibi kıskanmak”[5] gibi Yaratıcı’nın beşerîleşmesi türünden tevhide aykırı düşünce ve inanışlar, aklen ve mantîken kabul edilemez.[6]

Dipnotlar:

[1] Prof. Dr. Bekir Topaloğlu, “Allah” mad., DİA, II, 488-489; Nesefî, Akâid, s. 31-36. [2] Nisâ, 63; Âl-i İmrân, 119, 154; Mâide, 7; Enfâl, 43; Hûd, 5; Lokmân, 23; Fâtır, 38; Zümer, 7; Şûrâ, 24; Teğâbün, 4; Mülk, 13; Âdiyât, 10. [3] Tekvîn, 1-2; 3:8; 11:5. [4] Çıkış, 32:14; II Samuel, 24:16; Yeremya, 18:8, 10; 26:3, 13, 19; 42:10 vb. [5] Çıkış, 20:6; 32:12; Tekvîn, 6:6 vb. [6] Prof. Dr. Bekir Topaloğlu, “Allah” mad., DİA, II, 489.

Kaynak: Dr. Murat Kaya, Ebedi Yol Haritası İslam, Erkam Yayınları

İslam ve İhsan