İslam Miras Hukukunda Asabe Yoluyla Mirasçılık
Asabeye miras verilirken nelere dikkat edilmelidir? İslam hukukuna göre asabe yoluyla mirasçılık.
Fıkıh ve ferâiz kitaplarında asabe, “tek başına bulunduğu zaman mirasın tamamını, belli hisseli mirasçılarla beraber bulunduğu zaman onlardan arta kalanı alan mirasçı” şeklinde tarif edilmiştir.
ASABE KİMLERDİR?
Kendi başına asabe olanlar dört sınıf olup sırasıyla şunlardır:
- Ölenin erkek fürûu. Oğul, oğlun...oğlu gibi.
- Erkek usûlü. Baba, babanın babası... gibi. Nisâ, 4/11’de bu sıralama görülür.
- Ölenin öz veya baba bir erkek kardeşleri ile bunların araya kadın girmeyen erkek fürûu.[1]
- Ölenin ana- baba bir veya baba bir amcalarıyla, bunların erkek fürûu. Delil sünnettir.[2]
ASABEYE MİRAS VERİLİRKEN DİKKAT EDİLECEKLER
Asabeye miras verilirken şu esaslara uyulur: Yukarıda belirttiğimiz dört sınıftan, yakın olan sınıf uzakta olanları düşürür. Bir sınıf içinde yakın batında olan uzakta olanı düşürür. Sınıf aynı olursa, hısımlığı kuvvetli olan zayıfı düşürür. Ana baba bir erkek kardeşin, baba bir erkek kardeşi düşürmesi gibi. Ancak murisin birinci sınıf asabe olan oğul veya oğlun oğlu gibi çocukları babayı, baba yoksa dedeyi mirastan düşüremez. Çünkü baba veya dede asabelik yönü düşse bile aynı zamanda ashabü’l-ferâiz olarak haklarını alırlar.
Yukarıdaki ilkeler Nisâ, 4/11, 12 ve 176 nci ayetlerine ve aşağıdaki hadislere dayanır: “Belirli payları sahiplerine ulaştırın. Kalan miktar ise, en yakın erkek hısımındır.”[3] “Kız kardeşleri kızlarla birlikte bulununca, asabe yapınız.”[4]
Miras ayetlerinin ilki olan 11. ayetin, “Şüphesiz ki Allah her şeyi bilen, tam hüküm ve hikmet sahibi olandır.”[5] ifadesiyle sona ermesi dikkat çekicidir. Nitekim hüküm ayetlerinin çokça yer aldığı bu surede bu ifade yedi defa tekrarlanmıştır.[6]
Yukarıdaki ayetlerde açıklanan miras hükümlerine uymayanlarla ilgili olarak da şöyle buyurulur:
“İşte bu hükümler Allâh’ın belirlediği sınırlardır. Kim Allâh’a ve Rasûlüne itaat ederse, Allah onu altlarından ırmaklar akan, içinde sürekli kalacakları cennetlere koyar. İşte büyük kurtuluş budur!
Buna karşılık kim de, Allâh’a ve Rasûlüne isyan edip, O’nun belirlediği sınırları aşarsa, Allah onu, sürekli olarak kalacağı ateşe sokar. Onun için alçaltıcı bir azap vardır.” [7]
Kitab-ı Mukaddes’te miras ve mirasçılarla ilgili bir hayli hükümler yer alır. Bunların önemli bir bölümü, İsrailoğullarının topraklarıyla ilgili genel miras konularıdır.[8] Mirasçılık konusunda da, “Evimdeki bir uşak mirasçım olacak..”,[9] “..Öz çocuğun mirasçın olacak..”,[10] “Keşke İsmail’i mirasçım kabul etseydin!”,[11] “Biz, Tanrının mirasçılarıyız, Mesih’le ortak mirasçılarız.” gibi[12] genel ifadeler yer alır.[13]
Türk Medeni Kanunu ise miras paylaşımında zümre ve halefiyet esasını benimsediği için, sağ olan çocuk veya torunlardan herhangi birisi bulunduğu zaman, anne ve baba mirasa mirasçı olamaz. Sağ kalan eş, bu çocuk veya torunlarla mirasçı olunca 1/4, bunlar bulunmayınca 1/2 pay alırlar. Diğer yandan oğul ve kız, erkek ve kız kardeş gibi akrabalar birlikte mirasçı olunca eşit pay alırlar.[14]
Dipnotlar:
[1]. Nisâ, 4/176. [2]. bk. Mevsılî, İhtiyâr, V, 93. [3]. Buhârî, Ferâiz, 5, 7, 9, 10; Müslim, Ferâiz, 2, 3. [4]. Buhârî, Ferâiz, 12; Dârimî, Ferâiz, 4. [5]. Nisâ, 4/11. [6]. Nisâ, 4/11, 17, 24, 92, 104, 111, 170. [7]. Nisâ, 4/13-14. [8]. bk. Yaratılış, 15/7, 8, 21/10, 31/14, 48/6; Çıkış, 32/13, 34/9; Levililer, 25/24, 46; Sayılar, 14/12, 24, 18/20, 24, 27/7-11. [9]. Yaratılış, 15/3. [10]. Yaratılış, 15/4. [11]. Yaratılış, 17/18. [12]. Romalılar, 8/17. [13]. bk. “Miras ve Mirasçı” mad., Kutsal Kitap Dizini, K. Mukaddes Şirketi, İstanbul 2004. [14]. TMK. Mad. 495-501.
Kaynak: Prof. Dr. Hamdi Döndüren, Delilleriyle Aile İlmihali, Erkam Yayınları