"Yalan Olduğunu Zannettiği Bir Hadisi Benden Nakleden Kimse Yalancılardan Biridir" Hadisi
"Yalan olduğunu zannettiği bir hadisi benden nakleden kimse yalancılardan biridir" hadisinde anlatılmak istenen nedir?
Semüre radıyallahu anh'den rivayet edildiğine göre Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu:
"Yalan olduğunu zannettiği bir hadisi benden nakleden kimse yalancılardan biridir." (Müslim, Mukaddime, rakamsız (I,9); Ayrıca bk. Tirmizî, ilim 9)
Hadisin Açıklaması
Her iki hadis de aslında hadis rivayet ederken araştırma ve kesin kanaat edinmenin (taharri ve tesebbüt) gereğini bildirmektedir. İmam Nevevî merhum, delil olarak kullanıldıkları bu özel alana değil, anlamlarının genelliğine bakarak bu iki hadisi, anlatılacak veya hikâye edilecek sözlerin doğruluğunu tesbite teşvik konusunda zikretmiştir.
Birinci hadis, duyduğu her sözü herhangi bir araştırma yapmadan nakleden insanın bu yaptığının yalan söylemek anlamına geldiğini çok kesin bir şekilde ortaya koymaktadır. Bu sebeple insanı, duyduklarını nakletmeden önce, onların doğru olup olmadığını iyice araştırmaya teşvik etmektedir. Zira yalan söylememiş olmanın yolu, duyulanları iyice tahkik etmekten geçer.
"Ben duyduğumu söylüyorum" savunması sorumluluktan kurtulmak için yetmez. Herkes her duyduğunu nakledecek olursa, ortalık yalan dolandan geçilmez hale gelir.
Duyulan her haberin veya sözün araştırılması "yalancı durumuna düşmemek için" gerekli olunca, özellikle Hz. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem'den nakledilen hadisler konusunda mutlaka çok ince araştırmalar yapmak gerekecektir.
Hadisin bu noktadaki çağrısını ve tehdidini farketmiş olan meşhur hadisçi Beğavî, onu Mesâbihü's-sünne adlı eserinde (I,155), i'tisam bölümünde zikretmiştir. Böylece o, Hz. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem'den nakledilen hadislerin ince bir tetkikten geçirilmesi, bizzat Hz. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem'e ve sünnete bağlılığın gereği olduğunu göstermek istemiştir.
2 YALANCIDAN BİRİ
İkinci hadiste Efendimiz sallallahu aleyhi ve sellem, yalan olduğunu zannettiği bir sözü, tetkik etmeden kendisinden nakleden kimsenin, yalancılardan olduğunu bildirmektedir. Hadisin bazı rivayetlerinde "iki yalancıdan biri olur" buyurulmaktadır. Yalancılardan biri o sözü uyduran kişi, ötekisi de şüphelenmesine rağmen hiç bir araştırma yapmadan o sözü öylece nakleden kimsedir.
Bile bile Hz. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem adına yalan söyleyen kişinin, cehennemdeki yerlerine hazırlanması gerektiği yine Peygamberimiz sallallahu aleyhi ve sellem tarafından bildirilmiştir. Burada ise yalan olmasından şüphelendiği sözü araştırmadan Peygamber namına nakleden kişinin, rivayet farklılığına göre, ya "iki yalancıdan biri" ya da "yalancılardan biri" olduğu açıklanmaktadır.
İslâm âlimleri özellikle de hadisçiler, Hz. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem adına söylenen her sözü ince eleyip sık dokumuşlar, konuyla ilgili bir çok bilim dalı oluşturmuşlardır. Hadis usulü ilmi içinde geliştirilmiş olan ince tetkik esasları gerçekten akıllara durgunluk verecek boyutlardadır.
Hz. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem'den nakledilen sözleri araştırıp onun söylemiş olduğuna kanaat getirdikten sonra nakletme disiplin ve alışkanlığını kazanmış olan kimselerin, başkalarından duydukları sözleri de tahkik etmeleri ve doğru olduğu kanaatine vardıktan sonra nakletmeleri hiç de zor olmayacaktır.
Hadislerden Öğrendiklerimiz
- Her duyduğunu nakletmek yalan günahına bulaşmış olmak demektir.
- Duyduklarımız konusunda kesin kanaat edinmeye çalışmalıyız.
- Yalan olmasından şüphelenilen hiçbir sözü Hz. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem'e asla isnad etmemek gerekir.
Kaynak: Riyazüs Salihin, Erkam Yayınları