İstanbul’un Çeşme ve Sebilleri
İstanbul’da bir zamanlar 1165 çeşme ve sebil vardı. Osmanlı döneminden kalan çeşme ve sebillerin çoğu zamana yenik düştü; yıkıldı, yıktırıldı, tahrip edildi. Halen ayakta kalan en meşhur Osmanlı çeşme ve sebilleri...
İstanbul’un fethinden sonra şehrin su ihtiyacını karşılamak için yapılmaya başlanan çeşmeler ve sebiller, zamanla mimarinin ve hat sanatının eşsiz eserleri haline geldi.
ÇEŞMELER VE SEBİLLER
Hadis-i şerifte buyruluyor:
Sa’d bin Ubade (r.a.): “Hangi sadaka daha hayırlı ve değerlidir?” diye sorunca, Resûlullah: “İnsan ve hayvanların su ihtiyaçlarına cevap vermektir.” buyurdu. (bk. Nesai, Vesaya, 9; İbn Mace, Edeb, 8)
Osmanlı döneminde çeşmeler ve sebiller; bu hadis-i şeriften ilham alınarak hayır-hasenat yarışıyla bir mabet gibi özenle yapıldı.
SEBİLİN ÇEŞMEDEN FARKI
Sebilde görevli kişiler, çeşmelerden akan suyun haricinde halka içecek de ikram ederdi. Ramazan ve Kandil gecelerinde bu sebillerden halka “bal şerbeti” ikram ederlerdi. Yılın sıcak günlerinde karla soğutulan su ve meşrubat ikram edilmesi için bazı sebillerin vakıfları vardır. Yeni Camiî ve Külliyesi’ni yaptıran Hatice Turhan Sultan, bu vakıflardan birinin sahibidir.
OSMANLI ÇEŞME VE SEBİLLERİ
İstanbul’daki en meşhur Osmanlı çeşme ve sebilleri şunlardır:
Sultan III. Ahmet Meydan Çeşmesi, Topkapı Sarayı’nın ana giriş kapısı olan Bâb-ı Hümayun’un önünde yer alan çeşme, Osmanlı meydan çeşmesi mimarisinin en güzel örneği ve İstanbul’un sembollerinden biridir. Lale Devri’nin en güzel eserlerinden olan çeşme, 1729 yılında Baş Mimar Mehmet Ağa tarafından inşa edildi.
MİHRİMAH SULTAN ÇEŞMESİ
Üsküdar İskelesi karşısında, Mihrimah Sultan Camiî’nin altında bulunan Mihrimah Sultan Çeşmesi, caminin inşasından 133 yıl sonra 1681’de, vakıf gelirleriyle, mütevellileri tarafından yaptırıldı.
HATİCE TURHAN VALİDE SULTAN ÇEŞMESİ
Eminönü Bahçekapı’da, Şeyhülislam ve Bankacılar sokaklarının kesiştiği köşede çeşme ve sebili yan yana bulunan Hatice Turhan Valide Sultan Çeşmesi 1597 yılında yapıldı.
BEZMİALEM VALİDE SULTAN ÇEŞMESİ/VALİDEÇEŞME
1839’da Sultan Abdülmecit’in, annesi Bezmialem Valide Sultan adına yaptırdığı çeşme, hem Valideçeşme hem de Vişnezade olarak anılan mahallede, Maçka Spor Caddesi’nde bulunmaktadır.
TOPHANE ÇEŞMESİ
Tophane Çeşmesi, Kılıç Ali Paşa Camiî’nin kuzeyinde, Tophane Meydanı’nda bulunmaktadır. Mimarisi gösterişsiz ve sade olan bu çeşme, Sultan I. Mahmut tarafından Taksim Suyu Tesisleri’nin bitiminden sonra 1732’de yaptırıldı.
SALİHA SULTAN SEBİLİ
Saliha Sultan Sebili, Azapkapı’da Unkapanı Köprüsü’nün yanında, Sokullu Mehmet Paşa Camisi’nin önünde yer alan çeşme, 1732 yılında Mimar Mustafa Ağa tarafından yapıldı.
BEREKETZADE ÇEŞMESİ
1732 yılında Galata’da Sultan I. Mahmut döneminde halkın su ihtiyacını karşılamak üzere yaptırıldı.
İstanbul’daki tarihi çeşmeler ve sebiller:
- Sultan III. Ahmet Meydan Çeşmesi Fatih’te (1729)
- Bezmialem Valide Sultan Çeşmesi, Beşiktaş’ta (1839)
- Mihrimah Sultan Çeşmesi Üsküdar’da (1681)
- Hatice Turhan Valide Sultan Çeşmesi Eminönü’nde (1597)
- Bereketzade Çeşmesi, Galata’da (1732)
- Nevşehirli Damat İbrahim Paşa Çeşmesi, Ortaköy Meydanı’nda (1732)
- Hekimoğlu Ali Paşa Çeşmesi, Kabataş’ta (1734)
- Küçüksu Kasrı Çeşmesi Beykoz’da (1806)
- Tophane Çeşmesi Beyoğlu’nda ve Mihrişah Valide Sultan Çeşmesi ve Sebili Eyüp’te (1801)
- Hüseyin Avni Paşa Çeşmesi, Üsküdar’da, (1874)
- I. Abdulhamit Çeşmesi, Emirgan’da, (1783)
- Mehmet Emin Ağa Sebili, Dolmabahçe’de, (1740)
- Koca Yusuf Paşa Sebili, Kabataş’ta, (1786)
- Sinan Paşa Sebili, Divanyolu’nda, (17. yüzyıl sonu)
- Rabia Gülnuş Sultan Sebili, Üsküdar’da, (1708-1710)
I. Abdülhamit Sebili, I. Abdülhamit Külliyesi’nin bir parçası olarak 1777 yılında, Mehmet Tahir Ağa tarafından inşa edildi. (Sebil, 1920’de Zeynep Sultan Camisi önüne taşındı.)
Alman Çeşmesi, Almanya’da yaptırılarak 1901’de İstanbul’a getirildi ve bugünkü yerine monte edildi. Sultanahmet Meydanı’nda, Sultan I. Ahmet Türbesi’nin karşısında bulunan çeşme, Alman İmparatoru II. Wilhelm’in Sultan II. Abdülhamit’e ve İstanbul’a hediyesidir.