İslam'da Kurban
Kurban ibadeti ile ilgili ayet ve hadis-i şerifler nelerdir? İslam’da kurban ve kurban ibadetinin tarihçesi.
İslâm dininde kurban ibadeti, zekât ve bayram namazları gibi hicretin ikinci yılında meşrû kılınmıştır. Meşruiyeti Kitap, sünnet ve icma delillerine dayanır.
KURBAN İBADETİNİN TARİHÇESİ
Kur’an- Kerîm’de kurbanla ilgili tarihî bilgiler de verilir. Şöyle ki; Hz. Âdem’in iki oğlu, Habil ile Kabil’in Allah’a kurban takdim ettikleri, bunlardan yalnız Allah’tan sakınanın kurbanının kabul edildiği bildirilir.[1] Başka bir âyette de kurban hükmünün, İslâm’dan önceki ilâhî dinlerin hepsinde var olduğu belirtilir.[2]
İSLAM’DA KURBAN
Bu konuda asıl uygulama Hz. İbrahim’le başlar. Bu yüzden kurban, Hz. İbrahim’den gelen köklü sünnetlerdendir. Sâffât sûresinde verilen bilgilerden anlaşıldığına göre Hz. İbrahim Allah’tan bir çocuk istemiş, duası kabul olup bir evlat verilince de onu kurban etmekle imtihan edilmişti. Kur’an’da ismi geçmemekle birlikte, İslâm âlimlerinin büyük çoğunluğuna göre, kurban edilmek istenen İsmail’dir. İbrahim (a.s), oğlu İsmail’i boğazlamaya kalkınca, kendisine imtihanı başardığı bildirilmiş ve oğluna bedel olarak büyük bir kurban verilmiştir. Salihlerden bir peygamber olarak da ilk eşi Sare’den doğacak olan İshak (a.s) müjdelenmiştir.[3] Kur’an’da İbrahim ve oğlu İsmail’in Allah’ın emrine teslim oluşları şöyle bildirilir: “Sonra ikisi de teslimiyet gösterip, oğlunu kurban etmek üzere alnı üzere yatırınca, ona şöyle seslendik: Ey İbrahim! Rüyayı gerçekleştirdin; işte biz iyi davrananları böyle ödüllendiririz. Bu elbette apaçık bir imtihandı. Biz, ona kurtulmalık olarak büyük bir kurbanlık verdik.” [4]
Kur’an-ı Kerîm’de müminler için zenginlik kurbanını kesmeyi emreden açık bir hüküm yoktur. Bu yüzden kurbanın hükmü farz değil, Ebû Hanîfe’ye göre vâcip, diğer çoğunluk müctehitlere göre ise sünnet olarak tesbit edilmiştir. Kevser sûresindeki, “Rabb’in için namaz kıl ve kurban kes” [5] âyetindeki “namaz”, en yaygın görüşe göre bayram namazını, “kurban kesmek” de, kurban bayramı günlerinde kesilen kurbanları ifade eder. Başka bir âyette de kurbanlık develerden şöyle söz edilir: “Kurbanlık hayvanlara gelince, onları sizin için Allah’ın simgesi olarak belirledik..” [6] Âyetteki şeâir sözcüğü, Allah’ın dininin alâmeti ve sembolü olan özellikler anlamına gelir.
KURBAN İLE İLGİLİ HADİSLER
Kurbanla ilgili birçok hadis nakledilmiştir. Zeyd İbn Erkam’dan rivâyete göre, kurbanın ne olduğunun sorulması üzerine Nebî (s.a.s); “O, babanız İbrahim’in sünnetidir” buyurmuş, sahâbenin, kurbanda kendileri için ne gibi bir ecir bulunduğunu sormaları üzerine de, “kurbanın her bir kılı için bir iyilik (hasene) verileceğini” bildirmiştir.[7] Hz. Âişe (r. anhâ)’den nakledilen bir hadiste de şöyle buyurulur: “Âdemoğlu için Allah katında kurban bayramı gününde kurban kesmekten daha sevimli bir amel yoktur. Bu hayvan, kıyamet günü boynuzları, kılları ve tırnakları ile gelecektir. Şüphe yok ki kurbanın kanı yere düşmeden önce, Allah’a ulaşır. Bu yüzden kurbanlarınızı gönül hoşluğu ile kesiniz.” [8]
Yüce Allah’ın kesilen kurbanların ne etine ve ne de kanına ihtiyacı yoktur. O’na ulaşan sadece kurban kesenin niyet, ihlâs ve takvasıdır. Âyette şöyle buyurulur: “Onların ne etleri, ne de kanları Allah’a asla ulaşmaz. Fakat sizden ona yalnız takva ulaşır.” [9]
Enes (r.a)’in rivayet ettiği bir hadiste de şöyle buyurulur: “Resûlullah (s.a.s) beyazı siyahından çok, boynuzlu iki koç kurban etti. Onun ayağını hayvanın yanlarına koyduğunu, besmele çekip tekbir getirdiğini ve eliyle onları kestiğini gördüm.“ [10]
Kurbanın meşrû kılınmasındaki hikmet ise sayısız nimetlere karşı Allah’a şükretmek ve günahların bağışlanmasını dilemektir. Kurban kesilmekle hem kesen aile, hem de yoksullar temel gıda maddelerinden olan et bakımından genişliğe kavuşur. Bu yüzden fıtır sadakasında kıymet verilebilirken, kurbanda kıymetinin yoksullara dağıtılması yeterli olmaz.
Gerçi her gün toplumun et ihtiyacı için yer yüzünde yüz binlerce hayvan kesilmektedir. Ancak bunlardan yalnız alım gücü olanlar yararlanıyor. Kurban etlerinden ise çoğunlukla muhtaç olanlar yararlanır.
Dipnotlar:
[1] bk. Mâide, 5/27-31. [2] Hac, 22/34. [3] Sâffât, 37/102-113. [4] Sâffât, 37/103-107. [5] Kevser, 108/2. [6] Hac, 22/36. [7] İbn Mâce, Edâhî, 3, H. No: 3127; A. İbn Hanbel, 368; bk. Sâffât, 37/107. [8] Tirmizî, Edâhî, 1; İbn Mâce, Edâhî, 3; A. İbn Hanbel, v, 239. [9] Hac, 22/37 [10] Buhârî, Edâhî, 9, 14, Tevhid 13; Müslim, Edâhî, 17; Tirmizî, Edâhî, 2; İbn Mâce, Edâhî, 1; Dârimî, Edâhî, 1; Ebû Dâvud, Edâhî, 4.
Kaynak: Prof. Dr. Hamdi Döndüren, Delilleriyle İslam İlmihali, Erkam Yayınları