Ezanın Anlamı, Delilleri ve Fazileti
Ezan ne demek? Ezanın anlamı, delilleri ve fazileti nedir? Ezanın önemi ve tarihçesi. Ezanla ilgili ayet ve hadisler.
Ezan sözlükte; “duyurmak, bildirmek” demektir. Terim olarak ezan; farz namazların vakitlerini bildiren, özel sözlerden ibaret bir ilân şeklidir. Ezan okuyana “müezzin” denir.
Farz namazlar için ezan okunması, yani bu namazların kılınacağının ilân edilmesi Kitap ve sünnetle sabittir. Namaz Mekke döneminde farz kılındığı halde, Hz. Peygamber’in Medine’ye gelişine kadar namaz vakitlerini bildirmek için bugünkü gibi ezan okunmazdı. Belki başlangıçta cemaatle namaz kılınmadığı için buna gerek duyulmamıştı. Medine’ye gelindiğinde bir süre sokaklarda, namaz vakti olunca “es-salâte es-salâte (namaza, namaza)” veya “es-salâtü câmiah (namaz insanları bir araya toplayıcıdır.)” diye ilân ediliyordu.
EZANIN TARİHÇESİ
Hicretin ilk yılında Medîne’de, Mescid-i Nebevî’nin yapımı tamamlanınca, ashab-ı kiram düzenli bir şekilde toplanarak cemaatle namaz kılmaya başlamışlardı. Bu sırada, Hz. Muhammed (s.a.s) namaz vakitlerinin ilânı konusunda, ashabıyla istişarede bulundu. Bayrak dikme, boru ve çan çalma gibi teklifler yapıldı. Fakat bunlardan boru çalma Yahudilerin, çan çalma da Hıristiyanların duyurma biçimi olduğu için ilgi görmedi. Ensar’dan Abdullah İbn Zeyd (r.a) rüyasında, elinde çan bulunan birisini gördü ve satın almak isteyince, diğeri bunu ne yapacağını sordu. İnsanları bununla namaza çağıracağım, deyince de, ben sana bundan daha hayırlısını bildireyim mi? dedi ve ona ezanın bütün cümlelerini öğretti. Abdullah’ın, ertesi gün bu rüyayı Hz. Peygamber’e anlatması ve O’nun da bunu onaylaması sonucunda günümüzdeki ezan şekli ortaya çıkmıştır.[1]
EZANLA İLGİLİ AYET VE HADİSLER
Bir İslâm toplumunda, namaz vakitleri geldikçe ezan okunması vâcip kuvvetinde bir müekked sünnettir. Ezanda bir sembol niteliği bulunduğu için, topluca terk edilmesi durumunda, İslâm toplumunun önlem hakkı doğar. Ezanın dayandığı deliller şunlardır:
Allah Teâlâ şöyle buyurur: “Namaza çağrıldığınız zaman onu eğlence ve alaya alırlar. Bu, onların gerçekten aklını kullanmayan bir topluluk olmasındandır.” [2] “Ey İman edenler! Cuma günü namaza çağrıldığınızda, Allah’ın zikri olan namaza koşun. Alış-verişi bırakın. Eğer bilirseniz, bu sizin için daha hayırlıdır.” [3] Ezan şu âyette ilân ve bildirme anlamında kullanılır: “Bu, Allah ve Rasûlü’nden büyük hac gününde, Allah ve Rasûlü’nün müşriklerle ilişik kestiğinin ilânıdır.” [4]
Hz. Peygamber (s.a.s)’in ezanla ilgili bir çok hadisi vardır. Bazıları şunlardır: “Namaz vakti geldiği zaman, içinizden birisi sizin için ezan okusun, en yaşlı olanınız da imam olsun.” [5] Hz. Peygamber (s.a.s), yukarıda sözünü ettiğimiz Abdullah İbn Zeyd’in ezanla ilgili rüyası üzerine şöyle buyurmuştur: “İnşaallah bu rüya gerçektir. Kalk, Bilâl’e gördüğün rüyadaki sözleri öğret. Çünkü onun sesi seninkinden daha güzeldir.” [6]
EZANIN FAZİLETİ
Aşağıdaki hadis ezandaki büyük ecri şöyle dile getirir:
“Eğer insanlar ezandaki ve ilk saftakı üstünlüğü bilselerdi, bunları kurasız yapamayacaklarını anlasalar, kura çekerlerdi.” [7] Başka bir hadiste de Allah Elçisi şöyle buyurmuştur: “Koyun sürüsünün başında veya çölde bulunduğun zaman, namaz için ezan okuyunca sesini yükselt. Çünkü müezzinin sesini işiten hiçbir cin, insan veya başka birşey yoktur ki, kıyamet gününde müezzin için şahitlik yapmasınlar.” [8] Başka bir hadis de şöyledir: “Kıyamet gününde müezzinler insanların en uzun boylusu olacaktır.” [9]
Kâmet getirmek ve imamlık yapmak, ezan okumaktan daha faziletlidir. Çünkü Hz. Peygamber ve onu izleyen dört halife imamlık yapmış, müezzinlik yapmamışlardır. Bununla birlikte imamlıktan sonra, en önemli mabed hizmeti müezzinliktir. Hatta Şâfiîlerde en sağlam görüşe ve Hanbelîler’e göre, ezan ve kâmet birlikte, imamlık yapmaktan daha faziletlidir. Çünkü Allah Teâlâ; “Allah’a çağıran, sâlih amel işleyen ve “şüphesiz ben, teslim olanlardanım” diyen kimseden daha güzel sözlü kim vardır?” [10] buyuruyor.
Hz. Âişe, bu âyette sözü edilen “Allah’a çağıranların” müezzinler olduğunu söylemiştir.
Hz. Peygamber (s.a.s) de şöyle buyurmuştur: “İmam cemaata kefildir. Müezzin güvenilen kimsedir. Allahım! İmamlara doğru yolu göster, müezzinleri mağfiret et.” [11]
Ezanla topluma hem namaz vakitleri bildirilmiş, hem de namazın kurtuluşa sebep olacağı duyurulmuş ve İslâm dininin en yüce esasları cihana ilân edilmiş olur. Diğer yandan yeryüzünde namaz vakitleri çeşitli saatlere rastlamaktadır. Bu yüzden, günün her saatinde insanlık âlemine, Allah Teâlâ’nın varlığı, birliği, yüceliği, Hz. Muhammed’in peygamberliği ve namazın kurtuluş sebebi olduğu yüksek sesle ilân edilmiş olmaktadır.
Dipnotlar:
[1] Ebû Dâvud, Salât, 27, 28; H.No: 498, 499. [2] Mâide, 5/58. [3] Cum’a, 62/9. [4] Tevbe, 9/3. [5] Buhârî, Ezân, 17, 18, 49, 140, Âhâd, 1, Edeb, 27, Meğâzi, 53; Müslim, Mesâcid, 292, 293; Nesâî, Ezân, 8. [6] Tirmizî, Mevakıt, 25, Ebû Dâvud, Salât, 28; İbn Mâce, Ezân, 1. [7] Buhârî, Ezân, 9, 32, Şehâdât, 30; Müslim, Salât, 129; Tirmizî, Mevakıt, 52; Nesâî, Mevakıt, 22, Ezân, 31 [8] Buhârî, Ezân, 5; Bedü’l-Halk, 12, Tevhîd, 52; Nesâî, Ezân, 14; Mâlik, Muvatta’, Nidâ, 5; A. İbn Hanbel, III, 6. [9] Müslim, Salât, 14; İbn Mâce, Ezân, 5; İbn Hanbel III, 169, 264, IV, 95, 98. [10] Fussılet, 41/33. [11] Tirmizî, Salât, 39; A. İbn Hanbel, II, 232, 284, 278, 382, 419.
Kaynak: Prof. Dr. Hamdi Döndüren, Delilleriyle İslam İlmihali, Erkam Yayınları